język polski matura 2023

 0    117 cartonașe    zosiabuczylo
descarcă mp3 printează joacă Testează-te
 
Întrebare język polski Răspuns język polski
stoicyzm
începe să înveți
pogląd filozoficzny, w którym najważniejsze jest zachowanie spokoju, niepopadanie w skrajności. Zachowanie spokoju, nieważne co by przyniosło życie. Rozwija się w antyku, potem silnie ukazuje go Jan Kochanowski
antropocentryzm
începe să înveți
pogląd, według którego człowiek stanowi centrum i cel wszechświata, postawa skoncentrowana na człowieku RENESANS
ateizm
începe să înveți
postawa negująca istnienie boga
ars moriendi
începe să înveți
sztuka umierania, motyw obecny w średniowieczu (np. "Pieśń o Rolandzie"- Roland umiera jako bohater i osoba wierząca, na wzgórzu, nie boi się śmierci, jego śmierć jest patetyczna i ma wymiar sakralny)
deizm
începe să înveți
pogląd, według którego Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego dzieje
decorum
începe să înveți
zasada stosowności, która określa wzajemne relacje elementów dzieła literackiego: styl musi być dostosowany do treści utworu (WIDOCZNY W KLASYCYZMIE OŚWIECENIOWYM)
empiryzm
începe să înveți
pogląd, według którego poznanie opiera się na doświadczeniu (OŚWIECENIE, JOHN LOCKE - czysta karta)
dance macabre
începe să înveți
taniec śmierci, przedstawienie śmierci jako kościotrupa/rozkładającego się ciała,. które zaprasza do tańca przedstawicieli różnych stanów społecznych. śmierć zrównuje ludzi ŚREDNIOWIECZE
teocentryzm
începe să înveți
pogląd, według którego Bóg jest centrum, ośrodkiem i przyczyną wszystkiego ŚREDNIOWIECZE
vanitas
începe să înveți
motyw marności, przemijania, nietrwałości. "Marność nad marnościami i wszystko marność" z biblijnej Księgi Koheleta. Widoczny najbardziej w ŚREDNIOWIECZU I BAROKU
racjonalizm
începe să înveți
pogląd, według którego najważniejszy jest rozum, człowiek poznaje świat rozumowo. "Myślę, więc jestem"- Kartezjusz (filozof XVII wieku, jednak racjonalizm najbardziej rozwija się w OŚWIECENIU)
natura romantyczna
începe să înveți
żywiołowa, dzika, groźna, nieposkromiona, mająca swój świat wewnętrzny i skłaniająca człowieka do refleksji
miłość romantyczna
începe să înveți
nieszczęśliwa, skazana na cierpienie, doprowadza człowieka na skraj (często przez nią popełnia samobójstwo). Ponadto ludzie romantyzmu sądzili, że miłość jest wieczna i trwa nawet po śmierci.
epikureizm
începe să înveți
filozofia, dla której najważniejsze jest osiągniecie szczęścia. W życiu ważne jest nieodczuwanie cierpienia i odbieranie go jako samą radość. Carpe. diem
epos
începe să înveți
długi, wierszowany utwór, opowiada o legendarnych i historycznych bohaterach, przedstawiając ich na tle ważnych,. przełomowych wydarzeń. ILIADA I ODYSESJA HOMERA Uroczysty, patetyczny styl
zasada trzech jedności
începe să înveți
jedność miejsca, czasu i akcji, typowa zasada tragedii antycznej. Akcja trwa jeden dzień, odbywa się w jednym miejscu i obejmuje jeden wątek
mimesis
începe să înveți
naśladowanie rzeczywistości przez sztukę. Widoczne w ANTYKU
fatum
începe să înveți
nieszczęśliwy los, przeznaczenie. Fatum ciąży nad bohaterem, nie jest on w stanie przed nim uciec
katharsis
începe să înveți
oczyszczenie, człowiek podczas sztuki doznaje uczucia winy i trwogi, po czym doznaje oczyszczenia z tych uczuć pod wpływem sztuki
wina tragiczna
începe să înveți
bohater źle ocenia swoją sytuację i podejmuje decyzje, które doprowadzają do go klęski
topos
începe să înveți
stały, powtarzający się motyw w kulturze
archetyp
începe să înveți
stały i niezmienny wzorzec zachowań i postaw ludzi utrwalony w świadomości zbiorowej
homo viator
începe să înveți
człowiek wędrujący, topos człowieka wędrującego. Pierwszym homo viatorem był Odyseusz
ironia tragiczna
începe să înveți
wydarzenia z pozoru dobre dla bohatera, nieświadomie prowadzą do jego klęski
konflikt tragiczny
începe să înveți
konflikt dwóch równorzędnych racji, pomiędzy którymi bohater musi wybrać, jednak żadna z tych decyzji nie może skończyć się dla niego dobrze
horacjanizm
începe să înveți
stworzona przez rzymskiego poetę Horacego postawa wobec życia i moralności polegająca na poszukiwaniu złotego środka poprzez połączenie epikureizmu i stoicyzmu
non omnis moriar
începe să înveți
nie wszystek umrę, koncepcja nieśmiertelności twórczości ("Wybudowałem pomnik" Horacy i potem "Pieśń XXIV Jan Kochanowski)
theatrum mundi
începe să înveți
koncepcja świata jako teatru, ludzie to aktorzy, często marionetki
asceza
începe să înveți
praktykowanie dobrowolnego wyrzeczenia się dóbr materialnych, wartości i aktywności życiowych w celu osiągnięcia zbawienia i świętości. Dwa modele ascezy- ta bardziej skrajną - św. Aleksy i "Legenda o świętym Aleksym" i ta łagodniejsza - św. Franciszek
memento mori
începe să înveți
pamiętaj o śmierci. Motyw przemijania i niechybnej śmierci
uniwersalizm średniowieczny
începe să înveți
ujednolicenie całej Europy pod względem: języka (łacina), władzy duchownej (papież),. która wynikała z dominacji religii chrześcijańskiej i władzy sowieckiej (Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego)
hagiografia
începe să înveți
żywoty świętych.np. "Legenda o świętym Aleksym"
etos
începe să înveți
zespół porządnych cech,. wartości i zachowań charakterystycznych dla jakiejś grupy. dla ludzi średniowiecza najważniejszy był między innymi - etos rycerski na przykładzie Rolanda
apokalipsa
începe să înveți
utwór, którego tematem jest prorocza, zazwyczaj pełna grozy wizja przyszłości. zwykle opowiada o końcu świata, o śmierci, życiu wiecznym, przeznaczeniu człowieka oraz walce dobra ze złem
archaizm
începe să înveți
wyraź, który wyszedł z użycia
deesis
începe să înveți
kompozycja oparta na trzech postaciach: Jezusie (ukazany na środku), po swojej prawej stronie ma Matkę Boska, a po lewej Jana Chrzciciela. Deesis ukazuje idee pośrednictwa- Jan Chrzciciel i Matka B są pośrednikami pomiędzy ludźmi a Jezusem
dualizm
începe să înveți
koncepcja zakładająca współistnienie dwóch przeciwstawnych pierwiastków lub zasad. W średniowieczu- człowiek składa się z nieśmiertelnej duszy i śmiertelnego ciała
inwokacja
începe să înveți
rozbudowany, uroczysty i patetyczny zwrot do adresata (umieszczony na początku utworu)
psychomachia
începe să înveți
walka pomiędzy siłami dobrymi a siłami złymi o duszę człowieka. Widoczna w "III części Dziadów"
sacrum
începe să înveți
rzeczy święte, nadanie rzeczom zwykłym cech sacrum nazywamy SAKRALIZACJĄ
sceptycyzm
începe să înveți
nurt filozofii starożytnej kwestionujący możliwość poznania prawdziwej natury rzeczywistości i przez to zalwzciający wstrzymywanie się od osądów
tragizm
începe să înveți
jest to nierozwiązywalny konflikt między dązeniami bohatera, a siłami wyższymi (np. losem, wolą bogów), lub też konflikt wynikający z wyboru między dwiema równorzędnymi racjami. Każdy wybór bohatera prowadzi go do klęski, katastrofy.
poezja tyrtejska
începe să înveți
poezja wzywająca do walki za ojczyznę
zasada złotego środka
începe să înveți
istotne w myśli Arystotelesa zalecenie, aby odrzucać wszystkie skrajności i wybierać to, co umiarkowane, pośrednie. Do kierowania się złotym środkiem wzywał też w swoich utworach Horacy
klasycyzm
începe să înveți
przyjęta między innymi przez Horacego postawa artystyczna, według której poeta powinien ukazywać świat prawdopodobny, rozumnie uporządkowany. Twórczość - harmonijną, spokojna i wyrażająca ład. Zasada decorum. Nawiązywanie do wzorców antycznych
hierarchiczność
începe să înveți
przekonanie, że cały byt ma uporządkowaną konstrukcję, która opart jest na wyższości jednych nad innymi. "Drabina bytów"- święty Tomasz. ŚREDNIOWIECZE- pomiędzy człowiekiem a Bogiem przepaść, brak możliwości bezpośredniego kontaktu
franciszkanizm
începe să înveți
człowiek jest jednym ze stworzeń, wszystkie inne stworzenia to jego rodzeństwo, głębokie przekonanie o pokrewieństwie z przyrodą, miłości, radość, skromność, odrzucenie dóbr materialnych, miłosierdzie okazywane innym jako wyraz miłości do Boga
reformacja
începe să înveți
ruch religijno-spoleczny, mający na celu reformę doktryn i praktyk kościoła rzymskokatolickego. Zapoczątkowany przez Marcina Lutra w 1517 roku
makiawelizm
începe să înveți
cel uświęca środki, doktryna mająca swoje źródło w renesansie, Machiavelli. Najważniejsza jest skutecznosć, a nie moralność, aby osiągnąć określony cel można posługiwać się okrucieństwami
konceptyzm
începe să înveți
BAROK. Wypowiedź poetycka oparta na koncepcie, czyli ja oryginalnym, wyszukanym pomyśle,. który ma szokować i zadziwiać odbiorcę. Jan Andrzej Morsztyn i jego Sonet "Do trupa".
kontreformacja
începe să înveți
ruch odnowy w łonie Kościoła katolickiego rozwijający się w XVI wieku w reakcji na protestancką reformację
hiperbola
începe să înveți
przedstawienie czegoś lub kogoś w sposób wyolbrzymiony HIPERBOLIZACJA
groteska
începe să înveți
kategoria estetyczna okreslająca sposób ukazywania świata w sztuce. Świat ten jest karykaturalny, pozbawiony logiki, zdeformowany. W języku i stylu groteski widać sprzeczne elementy, np. powagą pomieszana z żartem. "ROZMOWA MISTRZA POLIKARPA ZE ŚMIERCIĄ"
makaronizm
începe să înveți
obce słowo lub fragment zdania wtrącone do wypowiedzi sformułowanej w języku ojczystym. Makaronizmy są w "Pamiętnikach" Jana Chryzostoma Paska
oksymoron
începe să înveți
epitet sprzeczny, np. ciepły śnieg.
poeta doctus
începe să înveți
poeta uczony, popularne w RENESANSIE określenie ideału twórcy, który doskonale poznał dorobek antyku, posługuje się klasyczną łaciną, a także nawiązuje do starożytnych tematów, idei i form.Np. Jan Kochanowski
poezja metafizyczna
începe să înveți
nurt poezji BAROKOWEJ (Mikołaj Sęp Szarzyński) mającej charakter refleksyjno-filozoficzny. Podejmował głównie motywy marności życia (vanitas)
preromantyzm
începe să înveți
zespół zjawisk i tendencji artystycznych, które pojawiły się w drugiej połowie XVIII wieku i na początku XIX wieku, zapowiadając nadejście romantycznego przełomu w kulturze europejskiej. CZAS BURZY I NAPORU, SENTYMENTALIZM
mistycyzm
începe să înveți
termin ten wiąże się z jednostkowym doświadczeniem tajemnicy, jaką jest bezpośrednie spotkanie z Bogiem. Termin opisujący doświadczenie religijne, polegające na bezpośredniej relacji człowieka z rzeczywistością pozamaterialną. ROMANTYZM
mesjanizm
începe să înveți
przekonanie, że jakaś jednostka lub jakiś naród / grupa są powołani przez Boga do realizacji specjalnej misji w dziejach świata. Mesjanizm widoczny w III części Dziadów- Polska Chrystusem Narodów
ballada programowa
începe să înveți
"Romantyczność" Adama Mickiewicza. Ukazuje nowe spojrzenie na świat, jest to manifest światopoglądowy romantyzmu. Stanowi zapowiedź nowych tematów, motywów, problemów.
ballada
începe să înveți
gatunek synkretyczny- łączący w sobie elementy epiki, liryki i dramatu. Dużo ballad powstało w ROMANTYZMIE (np. "Romantyczność" Adama Mickiewicza)
orientalizm
începe să înveți
zwrot ku tradycji, kulturze i sztuce Wschodu. Orientalizm w literaturze romantycznej przejawiał się w zainteresowaniu twórców egzotyką przyrody orientalnej. Romantycy często odbywali podróże na Wschód. Fascynowała ich odmienna kultura
werteryzm
începe să înveți
nadmierna, wybujała uczuciowość, nadwrażliwość, bunt i niezgoda wobec otaczającego świata, samotność, poczucie bezsensu egzystencji, idealizacja miłości, dążenie do samozagłady
bohater romantyczny
începe să înveți
jego życie jest dramatyczne, jest indywidualistą, idealistą i buntownikiem o bogatym życiu duchowym, wyrasta ponad przeciętność, jest skłócony ze światem. Jednostka mocno emocjonalna, wybitna, osamotniona.
bajka
începe să înveți
jeden z podstawowych gatunków literatury dydaktycznej, krótka powiastka pisana wierszem lub prozą, której bohaterami są najczęściej zwierzęta. Zawiera morał, jest alegoryczna. Bajki w OŚWIECENIU pisał IGNACY KRASICKI
alegoria
începe să înveți
motyw lub zespół motywów, które poza znaczeniem dosłownym ma jeszcze inne, ukryte znaczenie. Alegorie są jednoznaczne i zakorzenione w tradycji.Np. mrówka - alegoria pracowitości, sowa- mądrości
satyra
începe să înveți
utwór ośmieszający lub piętnujący ukazywane w nim zjawiska- wady i przywary ludzkie, obyczaje, osoby, grupy, stosunki społeczne. Autorem satyr w OŚWIECENIU był IGNACY KRASICKI
sonet
începe să înveți
utwór poetycki składający się z 14 wersów podzielonych na 4 strofy. Dwie pierwsze zawsze mają charakter opisowy, a dwie następne refleksyjny.np. "Sonet do trupa" Jana Andrzeja Morsztyna, "Burza" Adama Mickiewicza
cechy stylu klasycznego
începe să înveți
prostota i jasność, porządek, harmonia, synteza, uniwersalizm, zasada decorum, symetria, prostota wyrazu, piękno osiągane przez zastosowanie odpowiednich proporcji, zwięzłość
eschatologia
începe să înveți
zainteresowanie co stanie się z człowiekiem po śmierci, fascynacja przyszłym, pozaziemskim życiem- co będzie potem? jak wygladają zaświaty?
stabat mater dolorosa
începe să înveți
stała matka boleściwa, motyw przedstawiający rozpaczającą pod krzyżem Matkę Boską.
tren
începe să înveți
gatunek poezji żałobnej ukształtowany w starożytnej Grecji. Wyrażał żal z powodu czyjejś śmierci, służył rozpamiętywaniu czynów i myśli zmarłego, zawierał pochwałę jego zalet i zasług.
humanizm
începe să înveți
światopogląd wyrażający przeświadczenie o szczególnej roli i pozycji człowieka we wszechświecie, prad umysłowy i kulturalny, którego cechami były: fascynacja filozofią, sztuką antyku, studia nad istotą człowieczeństwa, duża waga życia doczesnego
poezja metafizyczna
începe să înveți
twórczość ukazująca trudną kondycję egzystencjalną człowieka, jego wewnętrzną walkę. Przedstawiciel - Mikołaj Sęp Szarzyński BAROK
fascynacja ludowością
începe să înveți
ukazywanie świata oczami ludu, wprowadzanie motywów związanych z ludem, typowe dla ROMANTYZMU, według romantyków prosty lud miał wgląd z prawdy żywe
dramat romantyczny
începe să înveți
\ukształtowany w opozycji do reguł dramaturgii klasycystycznej (m.in. odrzucenie zasady trzech jedności, synkretyzm. Kompozycja otwarta, obecność elementów fantastycznych, brak chronologii, zaburzony ciąg przyczynowo- skutkowy, obecność scen drastycznych.
winkelriedyzm
începe să înveți
aktywna postawa walki za ojczyznę, człowiek lub naród poświęcający własne życie, by dać innym szansę na wolność. nie należy czekać na mesjasza, lecz walczyć. „Polska Winkelriedem narodów” - Kordian
synkretyzm
începe să înveți
łączenie w jedną całość różnych elementów
walenrodyzm
începe să înveți
postawa człowieka, który poświęca życie słusznej walce z wrogiem ojczyzny, ale w swoim działaniu ucieka się do metod moralnie nagannych: podstępu i zdrady. "Konrad Wallenrod"
praca u podstaw
începe să înveți
silne przekonanie o konieczności szerzenia edukacji i rozbudzania świadomości narodowej wśród najbiedniejszych warstw społeczeństwa, zwrócenie się ku podstawom społeczeństwa, warstwom najniższym POZYTYWIZM
organicyzm
începe să înveți
pogląd, zgodnie z którym społeczeństwo funkcjonuje i rozwija się jak żywy organizm, założenie typowe dla POZYTYWIZMU
scjentyzm
începe să înveți
pogląd filozoficzny zakładający optymistyczne, nieograniczone możliwości nauki w rozwiązywaniu wszelkich problemów człowieka. WIEDZA TO POTEA, POZYTYWIZM
utylitaryzm
începe să înveți
ocenę moralną postępowania człowieka formułuje się w oparciu o kryterium użyteczności. Najważniejsze dla jednostki jest być użyteczną dla społeczeństwa
realizm
începe să înveți
najważniejsze naśladowanie rzeczywistości, wierne jej oddawanie we wszystkich przejawach
naturalizm
începe să înveți
przekonanie, że człowiek nie różni się od zwierząt, zdominowany jest przez instynkty, przekazywanie wszystkiego, nawet anomalii i rzeczy skrajnie drastycznych
wielka powieść realistyczna (np. Lalka)
începe să înveți
narrator wszechwiedzący, bohaterowie reprezentują różne typy, pokazany jest cały przekrój społeczeństwa, akcja trwa około roku, chronologia
praca organiczna
începe să înveți
przekonanie, że wzmocnienie rozwoju gospodarczego i kulturowego w dalszej perspektywie przygotuje kraj do niepodległości. Społeczeństwo jest organizmem, jeśli choruje jakiś organ, chora jest cała społeczność
impresjonizm
începe să înveți
ukazywanie tego co ulotne, nietrwałe, sztuka miała zatrzymywać chwilę, coś ulotnego, subiektywizm MŁODA POLSKA
ekspresjonizm
începe să înveți
poetyka krzyku, zwrócenie się ku emocjom, danie im wyrazu za pomocą sztuki, dynamiczne obrazy MŁODA POLSKA
sztuka dla sztuki
începe să înveți
młodopolska koncepcja sztuki pozbawionej jakichkolwiek powinności, sztuki wyzwolonej, która jest celem sama w sobie
dekadentyzm
începe să înveți
pesymistyczne nastroje ludzi końca XIX wieku, którzy mieli wrażenie, że wszystko już było, poczucie zbliżającej się katastrofy, ogólny bezsens
modernizm
începe să înveți
sztuka nowoczesna, odkrywanie nowoczesności w estetyce sztuki, są to wszelkie przejawy artystycznego nowatorstwa
chłopomania
începe să înveți
zainteresowanie wsią i jej kulturą, fascynacja folklorem i życiem codziennym chłopów, ich życie inne niż inteligencji, beztroskie, piękne WESELE
femme fatale
începe să înveți
kobieta tragiczna, tajemnicza, uwodzicielska, piękna i wyrachowana, przynosząca zgubę mężczyznom
mizoginia
începe să înveți
niechęć do kobiet
nietzscheanizm
începe să înveți
od Nietzschego, pochwała indywidualizmu, koncepcja nadczłowieka- pana gardzącego słabszymi, odrzucanie wszystkiego co słabe,
symbolizm
începe să înveți
przekazywanie tego, co tajemnicze, posługiwanie się symbolem, przekonanie, że jest częśc świata tajemnicza,
pokolenie Kolumbów
începe să înveți
pokolenie ludzi, urodzonych około 1920r., ich dorosłość to czas wojny, obcowanie z cierpieniem i śmiercią, niemożliwość korzystania z życia
człowiek zlagrowany
începe să înveți
człowiek rezygnujący z zasad moralnych, celem człowieka jest przetrwanie, żyje zgodnie z nowymi, obozowymi zasadami
behawioryzm
începe să înveți
technika opisu prze Borowskiego, bohaterowie są opisywani jedynie przez pryzmat zachowań zewnętrznych, brak koncentracji na emocjach
człowiek totalitarny
începe să înveți
człowiek w obozie, który przypominał państwo totalitarne- człowiek nie myślał samodzielnie, był inwigilowany, wypełniał rozkazy, kult wodza
3D
începe să înveți
u Borowskiego- dehumanizacja, deprawacja i demitologizacja
dehumanizacja
începe să înveți
odczłowieczenie, pozbawienie wartości humanitarnych, typowe u Borowskiego, człowiek chciał tylko przeżyć
deprawacja
începe să înveți
zepsucie moralne, upadek świata wartości
demitologizacja
începe să înveți
obalenie podstawowych mitów dotyczących kultury europejskiej- czyli założeń, że człowiek jest wielki, okiełznał zło, człowiek jest w centrum, podporządkował sobie świat
poetyka ściśniętego gardła
începe să înveți
Po doświadczeniach wojny, według Różewicza, niemożliwe było uprawianie poezji takiej jak dawniej. Twórca pisał bez patosu, jego poezja stała się rzeczowa i konkretna, nazywano ją „poezją ściśniętego gardła
kubizm
începe să înveți
kierunek w malarstwie XX wieku (kub - bryła, sześcian, kostka). Kubizm sprowadza naturalne kształty do form geometrycznych (Picasso: Panny awiniońskie)
dadaizm
începe să înveți
kierunek w poezji XX wieku. Celem dadaistów był bunt przeciwko światu i sztuce. Utwory komponowali z dobranych przypadkowo wyrazów lub sylab
surrealizm
începe să înveți
kierunek w sztuce XX wieku, który za cel stawia sobie pokazanie głębszych pokładów ludzkiej psychiki, sięganie do podświadomości. Tworzy w dziele artystycznym rzeczywistość poza prawami logiki i norm estetycznych
groteska
începe să înveți
zespolenie elementów przeciwstawnych, których wzajemny stosunek odczuwa się jako dysharmonię  obecność form zdeformowanych, karykaturalnych  świat przedstawiony nie poddaje się logicznej weryfikacji, połączenie elementów sprzecznych
abstrakcjonizm
începe să înveți
sztuka nieprzedstawiająca. Oddziaływuje poprzez środki formalne (grę linii, barw, płaszczyzn)
futuryzm
începe să înveți
zdecydowane odcięcie się od tradycji, odrzucenie dziedzictwa przeszłości, poszukiwanie nowego języka sztuki, nakaz oddania przez literaturę zawrotnego tempa przemian współczesności, zerwanie z obowiązującymi normami interpunkcji i ortografii
awangarda krakowska
începe să înveți
apoteoza nowoczesnej cywilizacji, antyromantyzm, antysentymentalizm, przekonanie, że tworzenie sztuki to praca (wiersz jest konstrukcją), wprowadzenie nowoczesnej metafory - sprzęgającej najodleglejsze pojęcia (kondensacja znaczeń)
skamander
începe să înveți
absolutna wolność w doborze tematu i środków wyrazu  deklarowanie związków z teraźniejszością, kult codzienności i konkretności  pochwała wszelkich przejawów życia w jego biologicznej pełni i bujności (akcenty witalizmu i aktywizmu)
egzystencjalizm
începe să înveți
przekonanie, że człowiek pojawia się na świecie bez żadnego powodu, a jego życie jest absurdem, poczucie niepewności i kruchości losu, nie ma Boga, życia po śmierci, wiecznych wartości, człowiek jest skazany na wolność i będzie tym, czym sam siebie uczyni
katastrofizm
începe să înveți
katastrofizm în poloneză
koncepcja przewidująca rychłą zagładę świata

Trebuie să te autentifici pentru a posta un comentariu.