ochroa dziedzictwa

Co to jest zabytek?

Co to jest zabytek? Definicja prawna: nieruchomość lub rzecz ruchoma, będąca dziełem człowieka lub z nią związana, stanowiąca świadectwo minionej epoki, o wartości historycznej, artystycznej lub naukowej, której zachowanie leży w interesie społecznym.

Rejestr zabytków vs ewidencja zabytków – różnice

Rejestr: decyzja administracyjna WKZ, silna ochrona, obowiązki właściciela, możliwe odwołanie. Ewidencja: wpis techniczny (bez decyzji), umiarkowana ochrona, brak odwołania.

Muzealium – definicja

Przedmiot trwale wpisany do inwentarza muzealnego, posiadający znaczenie historyczne, artystyczne lub naukowe. Może być zabytkiem, ale nie musi

Pomnik historii – co to?

Zabytek nieruchomy o szczególnej wartości dla kultury, uznany rozporządzeniem Prezydenta RP na wniosek Ministra Kultury.

Konwencja haska (1954) – czego dotyczy?

Ochrona dóbr kultury w czasie konfliktu zbrojnego. Zakaz bombardowania, grabieży, obowiązek znakowania (niebieska tarcza).

Konwencja UNESCO (1970) – co wprowadza?

Zakaz nielegalnego wywozu, obrotu i posiadania dóbr kultury. Kraje zobowiązują się do ich restytucji i zwalczania czarnego rynku

Lista niematerialnego dziedzictwa UNESCO – co chroni?

Umiejętności, tradycje, rytuały, muzykę, język – np. szopkarstwo krakowskie, bartnictwo. Wartość nie w obiekcie, lecz w przekazywaniu

WKZ – kto to i co robi?

Wojewódzki Konserwator Zabytków – organ I instancji, wydaje decyzje konserwatorskie, nadzoruje rejestr i kontrole, powoływany przez wojewodę na wniosek GZK

Wartość a własność – jaka relacja?

Zabytek może być własnością prywatną, ale jego wartość ma charakter publiczny – stąd możliwe ograniczenia praw właściciela w imię interesu wspólnego

Modele zarządzania dziedzictwem

Ekspercki: decyzje specjalistów, Partycypacyjny: udział społeczności, Hybrydowy: łączenie struktur państwowych i lokalnych

Trust dziedzictwa – co to jest?

Anglosaski model, w którym majątek (np. zabytek) przekazywany jest na rzecz publiczności, zarządzany przez powiernika, bez prawa sprzedaży

Kto tworzy dziedzictwo?

Nie tylko państwo. Także społeczności lokalne, grupy etniczne, NGO, które wskazują, co jest dla nich ważne kulturowo

UNESCO – główne konwencje

Haska (1954) – wojna, Paryska (1970) – wywóz i handel, Paryska (1972) – dziedzictwo światowe, Paryska (2003) – niematerialne, Paryska (2005) – różnorodność form kultury.

Wartości zabytkowe – jakie wyróżniamy?

Wartość historyczna – znaczenie dla historii, potwierdza zdarzenia, procesy, Wartość naukowa – źródło badań naukowych (np. społecznych, technologicznych), Wartość artystyczna – estetyka, twórczość, oryginalność formy.

Czym jest dziedzictwo żywe?

Dziedzictwo, które: jest przekazywane, budzi emocje, ma aktywnych depozytariuszy w społeczności, jest rozumiane jako „własne”

Dziedzictwo a tożsamość – jakie zależności?

Dziedzictwo kształtuje tożsamość indywidualną i zbiorową, Może być odrzucone, ale nigdy nie jest neutralne – także akt negacji tworzy relację, Używane politycznie: np. niszczenie dworów po 1945 r., posągów Buddy przez talibów.

Dziedzictwo „bez dziedzica” – co to znaczy?

Zabytek lub dobro kultury, które: nie ma społeczności, która by się z nim identyfikowała, brak emocjonalnej więzi → zabytek „martwy” mimo ochrony prawnej.

Przykłady rekonstrukcji – kontrowersyjne?

Zamek Królewski w Warszawie – rekonstrukcja na podstawie ikonografii (symbol odbudowy państwowości), Pałac Saski (planowany) – pytanie o autentyczność, sens historyczny, Krytycy: to nie konserwacja, tylko „produkcja nostalgii”

Publicznoprawne formy ochrony zabytków

Administracyjnoprawna – wpis do rejestru, pozwolenia, zakazy, Karnoprawna – przepisy KK i KW (np. kara za wywóz bez zgody), Cywilnoprawna – roszczenia właścicieli, umowy o użytkowanie

Przykłady dziedzictwa niematerialnego w Polsce

Szopkarstwo krakowskie Bartnictwo (pszczelarstwo leśne) Gra na fujarze słowackiej Tradycje flisackie (spływy tratwami)

Konstytucyjne podstawy ochrony dziedzictwa

Art. 6 – Rzeczpospolita wspiera dostęp do dóbr kultury jako narodowego dziedzictwa, Art. 73 – wolność uczestnictwa w kulturze i korzystania z jej zasobów

Rada Ochrony Zabytków

funkcja Organ doradczy Ministra Kultury, Opiniuje np. wpisy do rejestru, zmiany statusów ochronnych, projekty ustaw

Kto decyduje, co jest dziedzictwem?

Nie tylko państwo – także społeczności, grupy lokalne, jednostki, Przykład: Amalia Krieger – działając jako osoba prywatna, uratowała unikalne dziedzictwo fotograficzne Krakowa.

Czym różni się zabytek w rejestrze od tego w ewidencji?

Rejestr: wpis decyzją WKZ, pełna ochrona, obowiązki właściciela, możliwe odwołanie. Ewidencja: wpis techniczny, słabsza ochrona, brak odwołania, ale wpływa na planowanie przestrzenne.

Jakie warunki musi spełniać obiekt, by stać się pomnikiem historii?

Musi być zabytkiem nieruchomym o szczególnej wartości dla dziedzictwa narodowego; uznanie przez Prezydenta RP na wniosek MKiDN (rozporządzenie).

Kto powołuje WKZ i kto go odwołuje?

Powołuje i odwołuje wojewoda, ale na wniosek Generalnego Konserwatora Zabytków.

Czy muzealium to zabytek?

Nie zawsze. Muzealium to obiekt wpisany do inwentarza muzealnego – może być zabytkiem, ale nie musi. Zabytek = obiekt o wartości historycznej/artystycznej/naukowej.

Jakie są kryteria wpisu na Listę UNESCO?

Obiekt musi mieć tzw. Outstanding Universal Value i spełniać min. 1 z 10 kryteriów (np. geniusz twórczy, świadectwo cywilizacji, piękno naturalne, bioróżnorodność).

Jakie są wartości zabytkowe?

Historyczna (świadectwo dziejów), artystyczna (forma, styl), naukowa (źródło wiedzy), czasem emocjonalna (tożsamość, symbol).

Czy rekonstrukcja może być uznana za zabytek?

Nie. Rekonstrukcja nie ma autentyzmu – ale może być chroniona jako wyraz pamięci, np. Stare Miasto w Warszawie (wpisane na listę UNESCO jako wyjątek).

Jakie ograniczenia prawa własności wynikają z ochrony dziedzictwa?

Właściciel nie może swobodnie burzyć, przekształcać, wywozić zabytku – potrzebne są zgody WKZ, obowiązek konserwacji, wpis ogranicza dysponowanie.

Właściciel nie może swobodnie burzyć, przekształcać, wywozić zabytku – potrzebne są zgody WKZ, obowiązek konserwacji, wpis ogranicza dysponowanie.

Chroni dziedzictwo ruchome – zakazuje nielegalnego wywozu i handlu dziełami sztuki. Umożliwia restytucję i tworzy międzynarodowe obowiązki państw.

Na czym polega dziedzictwo niematerialne?

To tradycje, zwyczaje, przekazy ustne, wiedza, praktyki – przekazywane między pokoleniami. Chronione są formy żywe, praktykowane przez wspólnoty.

11. Jakie prawa daje art. 73 Konstytucji?

Gwarantuje każdemu wolność uczestnictwa w kulturze i korzystania z jej zasobów. Uzasadnia m.in. publiczny dostęp do muzeów czy bibliotek.

MKiDN

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ✅ Centralny organ administracji rządowej odpowiedzialny za: politykę kulturalną, zarządzanie dziedzictwem narodowym (ruchomym i nieruchomym), nadzorowanie konserwatorów, muzeów, instytucji kultury

GKZ

Generalny Konserwator Zabytków ✅ Funkcja pełniona przez sekretarza lub wiceministra w MKiDN. Zadania: Nadzór nad WKZ w całym kraju, Wniosek o powołanie/odwołanie WKZ, Inicjatywa wpisów na Listę UNESCO, uznania pomników historii,

WKZ

Wojewódzki Konserwator Zabytków Organ I instancji w systemie ochrony zabytków. Zadania: Prowadzenie rejestru i ewidencji zabytków, Wydawanie decyzji dot. pozwolenia na prace przy zabytkach, Kontroli stanu zachowania, prowadzenie inspekcji, Nakładanie kar,

NID

Narodowy Instytut Dziedzictwa Instytucja naukowo-badawcza podległa MKiDN. Tworzenie dokumentacji zabytków (karty, inwentary), Prowadzenie Krajowej Ewidencji Zabytków, Koordynacja wpisów na krajową listę niematerialnego dziedzictwa, Opinie dla UNESCO

NIMOZ

NIMOZ – Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów Instytucja wspierająca profesjonalizację muzeów i zarządzanie zbiorami. Standaryzacja inwentarzy muzealnych, Programy bezpieczeństwa zbiorów (np. ewakuacja, zabezpieczenia

UNESCO

UNESCO – United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization Agenda ONZ, ustanowiona w 1945 r. Odpowiada za: Konwencję haską (1954), Konwencję paryską itd

ICOM

International Council of Museum Międzynarodowa Rada Muzeów. Tworzy kodeks etyki muzealnej (zakupy, deakcesja, digitalizacja), Wspiera walkę z handlem nielegalnym, Publikuje Czerwone Listy (typy dzieł najczęściej kradzionych)

ICOMOS

International Council on Monuments and Sites -Organ doradczy UNESCO przy Listach Światowego Dziedzictwa. Ocena wniosków o wpis, Opracowanie raportów zagrożeń, Standardy konserwatorskie, Udział w misjach monitorujących.

KEZ

Krajowa Ewidencja Zabytków ✅ Baza danych prowadzona przez NID, zawiera: ewidencję zabytków nieruchomych i archeologicznych, informacje o rejestrze, dane o zabytkach nieujętych w innych formach ochrony.

FIDK

Fundusz Inwestycji Dziedzictwa Kulturowego (projektowy) Planowany mechanizm finansowania renowacji zabytków z udziałem środków unijnych, samorządowych i prywatnych. Długoterminowe wsparcie konserwacji strategicznych obiektów (np. zamki

Res extra commercium

(łac. „rzeczy wyłączone z obrotu prawnego”) – pojęcie prawnicze oznaczające rzeczy, którymi nie można swobodnie obracać na rynku, czyli nie mogą być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego (kupna, sprzedaży, darowizny, zastawu itd