Polskie Słowa

intratny

przynoszący zysk

pucz

zamach stanu dokonany przez grupę wojskowych

suspens

chwyt w filmach i powieściach polegający na wstrzymaniu biegu akcji, stosowany w celu wzmożenia napięcia albo zaskoczenia widza lub czytelnika niespodziewanym zwrotem akcji

pompatyczny

1. «przesadnie wystawny, uroczysty i ceremonialny» 2. «zachowujący się z nadmierną powagą i podniosłością»

karierowicz

człowiek dążący za wszelką cenę do zrobienia kariery

pejoratywny

1. «mający ujemny odcień lub znaczenie» 2. «o sufiksach: nadający wyrazowi odcień ujemny»

sufiks

«cząstka słowotwórcza wyrazu występująca po jego rdzeniu»

wist

1. «gra w karty, w której uczestniczą cztery osoby grające przeciw sobie parami pełną talią kart» 2. «wyłożenie pierwszej karty przez gracza rozpoczynającego rozgrywkę»

prefabrykat

«gotowy fabryczny element budowlany łączony w całość z innymi elementami na miejscu budowy»

zgryzota

wielkie zmartwienie

rzędnąć, rzednieć

stawać się rzadkim lub rzadszym

rytować

1. «ryć rysunek na płycie graficznej, z której robi się odbitki» 2. «grawerować»

embargo

1. «ogłaszany przez władzę państwową lub organizację międzynarodową zakaz wywozu lub przywozu towarów do innego państwa» 2. «zakaz opuszczania przez obce statki handlowe portów lub wód terytorialnych danego państwa

ostracyzm

1. «wykluczenie z towarzystwa lub środowiska osoby, która mu się naraziła; też: atmosfera niechęci lub wrogości otaczająca taką osobę»

oportunista

«człowiek bez zasad, przystosowujący się do okoliczności dla doraźnych osobistych korzyści»

instancja

1. «każdy z kolejnych stopni w systemie podległych sobie instytucji, organizacji itp.» 2. daw. «wstawienie się za kimś»

rezolucja

1. «zbiorowa uchwała powzięta przez jakieś zgromadzenie w wyniku obrad» 2. daw. «decyzja władz o charakterze rozstrzygającym»

floret

sportowa broń biała

doliniarz

złodziej kieszonkowy

depesza

1. «wiadomość przekazana przez agencję informacyjną» 2. zob. telegram

brzask

1. «światło widoczne na niebie przed wschodem słońca» 2. «odblask rzucany na coś przez źródło światła»

wykoncypować

wymyślić

racjonał

1. «taśma ozdobna, otaczająca barki, noszona na ornacie przez niektórych biskupów» 2. «napierśnik noszony przez arcykapłana żydowskiego, ozdobiony dwunastoma drogimi kamieniami i nazwami pokoleń izraelskich»

ornat

«w liturgii katolickiej: wierzchnia szata używana przez księdza podczas mszy, wkładana przez głowę»

leksyka

«ogół wyrazów wchodzących w skład jakiegoś języka»

kognitywny

«mający związek z poznawaniem świata lub badaniem procesów poznawczych»

pled

koc z grubej, puszystej tkaniny wełnianej

nonkonformista

1. «człowiek sprzeciwiający się bezkrytycznemu uleganiu normom i opiniom obowiązującym w danym środowisku» 2. «przedstawiciel protestantów angielskich nienależących do anglikańskiego Kościoła państwowego»

afektywny

uczuciowy, emocjonalny

desygnacja

powołanie kogoś na stanowisko

akronim

skrótowiec

konceptualizacja

1. filoz. «ujmowanie intuicji poznawczych w pojęcia» 2. «tendencja w sztuce współczesnej polegająca na ograniczaniu twórczości jedynie do jakiegoś pomysłu»

okowy

1. «łańcuchy, kajdany» 2. «to, co odbiera wolność, krępuje, zniewala»

konwenans

«obowiązująca w jakimś środowisku norma zachowania się w określonej sytuacji»

krzewić

«rozpowszechniać coś»

masoneria

«międzynarodowy ruch mający na celu duchowe doskonalenie jednostki i braterstwo ludzi różnych religii, narodowości i poglądów»

krewki

«pełen temperamentu, gwałtowny, porywczy; też: świadczący o takich cechach»

pontyfikat

1. «okres sprawowania funkcji przez danego papieża» 2. «w starożytnym Rzymie: urząd i władza pontyfika»

monolit

1. «jednolity blok kamienny; też: rzeźba lub element architektoniczny wykonane z takiego bloku» 2. «coś, co stanowi jednolitą, zwartą i spójną całość» 3. «o człowieku, którego charakter i postępowanie nie ulega zmianie»

uzurpacja

1. «zagarnięcie władzy wbrew prawu» 2. «przywłaszczenie sobie praw do czegoś» 3. «roszczenie niesłusznych pretensji do czegoś»

schizma

«rozłam w Kościele»

doktryna

1. «system poglądów, twierdzeń i założeń z określonej dziedziny wiedzy» 2. «bezzasadne, dogmatyczne poglądy i teorie»

dogmatyczny

1. «bezkrytyczny wobec tez jakiejś doktryny» 2. «odnoszący się do dogmatu jako prawdy wiary» 3. «oparty lub opierający się na dogmatyzmie filozoficznym»

asceza

1. «umartwianie się w celu osiągnięcia doskonałości lub zbawienia duszy» 2. «wyrzeczenie się przyjemności i wygód» 3. «prostota i oszczędność wyrazu, surowość formy»

idylla

1. «pogodne, beztroskie życie» (sielanka)

animozja

«niechęć do kogoś wywołana urazą; też: niesnaska wywołana tym uczuciem»

demoludy

pot. «kraje byłego obozu socjalistycznego»

proletariat

1. «klasa społeczna składająca się z robotników najemnych, zwłaszcza zatrudnionych w przemyśle; też: o najuboższej warstwie społeczeństwa» 2. «w starożytnym Rzymie: warstwa najuboższych obywateli»

Efemeryczny

«krótkotrwały, szybko przemijający»

Bałwochwalstwo

1. «cześć oddawana bożkom pogańskim» 2. «bezkrytyczne uwielbienie kogoś lub czegoś»

Cherubin, Cherub

1. «według Biblii i tradycji: jeden z aniołów stojących wysoko w hierarchii» 2. «w religiach starożytnego Wschodu: uskrzydlona na wpół ludzka, na wpół zwierzęca istota, opiekująca się świętym miejscem»

latorośl

1. «młody pęd roślinny lub młoda roślina» 2. żart. «o potomku»

Reglamentacja

1. «regulowanie bądź ograniczanie kupna, produkcji lub sprzedaży pewnych artykułów» 2. «ograniczanie praw i wolności obywatelskich»

werteryzm

«postawa przejawiająca się w poczuciu bezcelowości życia, melancholii i szukaniu w marzeniach ucieczki od rzeczywistości»

mizoginia

«patologiczny wstręt mężczyzny do kobiet»

egzaltacja

«przesada w okazywaniu uczuć i wyrażaniu myśli»

prozaiczny

1. «zwykły i mało interesujący» 2. «pisany prozą»

rozbrat

«niezgoda między kimś a kimś lub niezgodność między czymś a czymś»

safanduła

pejor. «osoba niezaradna i mało energiczna»

ramoneska

«krótka, czarna kurtka skórzana zapinana na zamki błyskawiczne»

frenezja

«gwałtowność, żywiołowość»

inklinacja

1. «skłonność do czegoś» 2. «sympatia do kogoś» 3. fiz. «nachylenie, kąt nachylenia»

ekstern

1. «osoba, która uczy się samodzielnie i tylko egzaminy zdaje w szkole» 2. daw. «uczeń mieszkający poza internatem»

koafiura

daw. «uczesanie»

trefniś

«na dawnych dworach: błazen»

zniewieściały

«o mężczyźnie: taki, który nabrał cech uznawanych za kobiece; też: będący objawem takiego stanu»

swada

1. «płynność i potoczystość w mówieniu lub pisaniu» 2. «energia i zapał»

potoczystość

1. «o języku, stylu, wierszu itp.: napisany płynnym językiem, barwnym stylem» 2. «o rzece, nurcie itp.: płynący szybko»

Aparatczyk

pot. pogard. «pracownik aparatu partyjnego»

zacietrzewienie

«gniew i upór, z jakim ktoś broni swoich racji lub robi coś»

wojaż

«podróż, zwłaszcza za granicę»

zadzierzgnąć

1. «zaciągnąć pętlę» 2. «nawiązać bliski kontakt z kimś lub czymś»

indagacja

«wypytywanie kogoś»

malkontent

«osoba stale niezadowolona, we wszystkim doszukująca się ujemnych stron»

szwargotać

pot. «mówić w języku, którego ktoś nie zna lub nie lubi, zwłaszcza po niemiecku»

ekwilibrystyka

1. «dyscyplina sztuki cyrkowej obejmująca ćwiczenia wymagające zachowania równowagi w utrudnionych warunkach» 2. «wyjątkowa zręczność w wykonywaniu jakiejś czynności» 3. «zręczne zachowanie w trudnych sytuacjach»

teutoński

«germański, niemiecki, krzyżacki»

proweniencja

«pochodzenie jakichś zjawisk lub osób»

Linia demarkacyjna

1. «linia oddzielająca walczące ze sobą armie, ustalana na czas rozejmu» 2. «linia lub strefa rozdzielająca dwa obce terytoria do czasu ostatecznego ustalenia przebiegu granicy»

paralela

1. «zestawienie cech analogicznych w rzeczach porównywanych» 2. «cechy podobne, analogiczne»

etos

«ogół wartości, norm i wzorów postępowania przyjętych przez daną grupę ludzi»

epigon

«mierny naśladowca wielkich poprzedników lub kontynuator nieaktualnych idei»

awangardowy

1. «odnoszący się do awangardy w sztuce» 2. «wprowadzający coś nowego w jakiejś dziedzinie»

niwa

1. «ziemia uprawna» 2. «dziedzina czyjejś działalności»

marazm

1. «zastój w jakiejś dziedzinie» 2. «stan apatii i zobojętnienia»

agitacja

«zjednywanie zwolenników dla jakiejś sprawy»

spolaryzować

1. «uwydatnić maksymalne różnice» 2. «spowodować powstanie zjawiska polaryzacji»

odium

«uczucie niechęci lub nienawiści do kogoś, kogo obarcza się winą za coś; też: wroga lub nieprzyjazna atmosfera otaczająca taką osobę»

siermięga

«wierzchnie ubranie noszone przez chłopów w dawnej Polsce»

emblematyczny

symboliczny

okrasa

1. «tłuszcz dodawany do potraw» 2. «ozdoba, upiększenie»

patos

1. «podniosły charakter zdarzeń o wielkim, historycznym znaczeniu» 2. «ton lub styl mówienia lub pisania podkreślający wzniosłość tematu» 3. «sztuczny sposób wysławiania się, pełen górnolotnych słów i wyrażeń»

flegmatyk

«osoba nieulegająca gwałtownym emocjom i nadmiernie powolna w działaniu»

sukurs

1. daw. «w bitwie: posiłki, odsiecz» 2. daw. «pomoc, wsparcie»

skapliwy

«ostentacyjnie okazujący gotowość do czegoś; też: świadczący o czyjejś gotowości do czegoś»

rubaszny

«bardzo bezpośredni i bezceremonialny w sposobie bycia; też: będący wyrazem takiego usposobienia»

zawoalować

1. «zakryć twarz woalem» 2. «przedstawić coś nie wprost»

Pyrrusowe zwycięstwo

związek frazeologiczny oznaczający zwycięstwo osiągnięte nadmiernym kosztem[1], nieproporcjonalnie dużym wobec osiągniętych korzyści

łopatologiczny

pot. «wytłumaczenie czegoś w sposób bardzo prosty, zrozumiały nawet dla osób słabo rozgarniętych»

oksymoron

«metaforyczne zestawienie wyrazów o przeciwstawnym, wykluczającym się znaczeniu, np. gorzkie szczęście»

artyzm

1. «umiejętność tworzenia rzeczy pięknych» 2. «piękno dzieła sztuki»

mariaż

1. «małżeństwo» 2. «związek czegoś z czymś lub kogoś z kimś»

Bachanalia

1. «w starożytnym Rzymie: orgiastyczne obrzędy ku czci Bachusa» 2. bachanalia «pijatyki, orgie; bachanalie»

purytanizm

1. «religijno-polityczny ruch reformatorski w XVI i XVII w. w Anglii, dążący do przywrócenia Kościołowi anglikańskiemu czystości doktrynalnej w duchu kalwinizmu» 2. «przesadna surowość zasad moralnych i obyczajów»

bezeceństwo

«postępowanie, czyn budzące odrazę»

znój

ciężka praca

patetyczny

1. «podniosły, uroczysty, pełen powagi» 2. «przesadnie uroczysty, sztuczny»

izm

iron. a. żart. «o terminie zakończonym na -izm, oznaczającym doktrynę, kierunek artystyczny itp.»

sodomia

«zboczenie seksualne polegające na uprawianiu stosunków płciowych ze zwierzętami»

konstatacja

«stwierdzenie jakiegoś faktu»

heban

«drzewo o czarnym, twardym drewnie, rosnące na obszarach podzwrotnikowych; też: drewno tego drzewa»

oniryzm

«sposób przedstawiania rzeczywistości na wzór marzenia sennego»

deliberacja

«rozważanie czegoś lub naradzanie się nad czymś»

deklamacja

1. «wygłaszanie utworu literackiego wyraziście i z ekspresją» 2. «wypowiedź pełna nieszczerego patosu i przesady»

estyma

«poważanie, szacunek»

smagać

1. «uderzyć batem, rzemieniem itp.» 2. «o deszczu, śniegu, wietrze itp.: uderzyć w coś» 3. «wyrazić swoją dezaprobatę, pogardę w stosunku do kogoś lub czegoś»

kolportaż, kolporterstwo

«rozprowadzanie książek, prasy itp. wśród odbiorców»

socrealizm

«kierunek w literaturze, filmie i sztukach plastycznych, ściśle związany z doktryną stalinizmu, głoszący zaangażowanie polityczne i ideowe sztuki»

prosperity

1. «jedna z czterech faz cyklu koniukturalnego, w której produkcja, zatrudnienie i ceny osiągają najwyższy poziom» 2. «faza szczytowego rozwoju czegoś»

koniunkturalny

1. «powstały pod wpływem chwilowych, sprzyjających okoliczności» 2. «wynikający z wyrachowania, z chęci osiągnięcia korzyści» 3. «dotyczący koniunktury w gospodarce»

enigmatyczny

1. «zagadkowy, tajemniczy» 2. «niejasny, trudny do zrozumienia»

lakoniczny

«zwięźle wyrażony»

annały

1. «dawne roczniki lub kroniki» 2. «dawne dokumenty, zapisy»

spleen (splin)

«stan przygnębienia, apatii i nudy wywołany poczuciem beznadziejności życia»

epistolografia

1. «sztuka pisania listów» 2. «dziedzina piśmiennictwa, dział literatury obejmujące utwory napisane w formie listów»

trotuar

«część ulicy odgrodzona krawężnikiem od jezdni, przeznaczona dla ruchu pieszego»

ornament

1. «motyw zdobniczy lub zespół takich motywów stosowanych w architekturze, sztukach plastycznych, rzemiośle artystycznym itp.» 2. «dźwięk lub grupa dźwięków służących do urozmaicenia i ożywienia melodii»

asceza

1. «umartwianie się w celu osiągnięcia doskonałości lub zbawienia duszy» 2. «wyrzeczenie się przyjemności i wygód» 3. «prostota i oszczędność wyrazu, surowość formy»

obwoluta

«zewnętrzna papierowa okładka książki zakładana na właściwą okładkę»

skaptować

1. «przeciągnąć kogoś na swoją stronę, pozyskać dla siebie» 2. «przeciągnąć kogoś z jednej firmy do drugiej»

lejtmotyw

1. «element treści, stylu lub kompozycji dzieła przewijający się przez cały utwór» 2. «temat stale powtarzający się w czyjejś twórczości lub w rozmowie»

kalumnia

«krzywdzące oskarżenie»

ortodoksyjny

1. «o ideologii, doktrynie itp.: zakładający ścisłą wierność swoim zasadom» 2. «rygorystycznie przestrzegający zasad jakiejś doktryny»

emploi

1. «rodzaj ról grywanych przez aktora, odpowiadających jego predyspozycjom psychicznym lub warunkom fizycznym» 2. «zawodowa specjalność aktora, do początku XX w. ściśle przestrzegana przy obsadzie ról»

dykteryjka

«krótkie, zabawne opowiadanie»

ludyzm

«skłonność do bawienia się, rozpatrywana jako cecha człowieka lub zjawisko kulturowe»

tabor

1. «większa grupa Cyganów podróżujących wozami konnymi; też: wozy tych osób zgromadzone na postoju» 2. «ogół środków transportowych» 3. «zespół środków transportowych wiozących zaopatrzenie dla wojska»

nobilitacja

1. «nadanie szlachectwa osobom z innych stanów społecznych» 2. «postawienie kogoś lub czegoś wyżej w jakiejś hierarchii»

arbitralny

1. «narzucany komuś w sposób niedopuszczający sprzeciwu» 2. «bezwzględnie narzucający komuś swoje zdanie»

tonsura

«wygolone kółko na czubku głowy członków niektórych męskich zakonów katolickich»

chuć

«pożądanie seksualne»

rzewny, rzewliwy

«pełen żalu, smutku, tęsknoty»

kanikuła

1. «okres letnich upałów» 2. «lato, wakacje» 3. «pora roku, w której Słońce i Syriusz są rano widoczne równocześnie (od 22 czerwca do 23 sierpnia

quorum (kworum)

«liczba członków jakiegoś zgromadzenia niezbędna do prowadzenia obrad, prawomocności wyborów lub uchwał»

Pat

1. «remisowa sytuacja w szachach» 2. «sytuacja trudna, w której żadna ze stron nie ma możliwości manewru»

nobliwy

«elegancki, dystyngowany»

sztubacki

1. «właściwy osobom młodym i niedojrzałym» 2. daw. «dotyczący ucznia gimnazjum lub szkoły średniej»

impregnować

1. «nasycać materiał odpowiednią substancją w celu konserwacji albo nadania określonych właściwości» 2. «o substancji: przenikać do porów, kanalików innej substancji» 3. «uodporniać kogoś lub coś na jakieś wpływy»

eufemizm

«słowo lub wyrażenie użyte zastępczo w celu złagodzenia wyrażeń drastycznych, dosadnych lub nieprzyzwoitych»

pietyzm

1. «wielka dbałość o coś, rzadziej o kogoś, wynikająca z głębokiego szacunku dla tej rzeczy lub osoby» 2. «ruch reformistyczny w Kościele luterańskim w XVII i XVIII w. dążący do rozbudzenia uczuć religijnych»

rubensowski

«o czyjejś figurze: okrągły, pulchny»

utyskiwanie

«narzekania, pretensje, złośliwe uwagi»

flauta

«bezwietrzna pogoda na morzu»

goleń

«część dolnej kończyny człowieka lub tylnej zwierzęcia, zawarta między kolanem a stopą»

goleń podwozia

«część podwozia samolotu łącząca kadłub z osią podwozia»

szafować

«nieoszczędnie lub bez potrzeby używać czegoś albo rozdawać coś»

typologia

1. «nauka o typach, badanie porównawcze typów w zakresie różnych nauk» 2. «podział czegoś według określonych zasad» 3. «zbiór zasad umożliwiających grupowanie poszczególnych osób, przedmiotów, zjawisk itp. według określonych typów»

pręga

1. «znak na czymś mający kształt długiego, wąskiego pasa» 2. «mięso wołowe przedniej ćwierci, od łopatki do kolana»

sfuszerować

pot. «wykonać coś niefachowo, źle»

pstrokaty

1. «odznaczający się rozmaitością jaskrawych barw» 2. «o zwierzęciu: mający sierść lub upierzenie niejednolite w kolorze»

żachnąć się — żachać się

«wyrazić oburzenie, niezadowolenie, sprzeciw»

cezura

1. «moment przełomowy w czyimś życiu, w dziejach ludzkości, narodu, w historii kultury itp., wyraźnie wyznaczający koniec jednej epoki i początek kolejnej»

spoistość

1. «tworzący harmonijną całość» 2. «składający się z cząstek ściśle przylegających do siebie»

ratyfikacja

«zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez upoważniony do tego organ państwowy»

struga

1. «ciecz płynąca wąskim strumieniem; też: duża ilość płynącej cieczy» 2. «strumyk» 3. «pasmo, smuga czegoś»

stenograficzny

«sposób dokładnego i szybkiego notowania tekstu mówionego za pomocą umownych znaków i skrótów»

Modus operandi

jest pewnym charakterystycznym, powtarzającym się sposobem działania sprawcy przy popełnianiu przestępstw- a także przed i po ich popełnieniu.

trwoga

«silny strach»

stenogram

«zapis stenograficzny tekstu mówionego»

cynizm

1. «lekceważące odnoszenie się do ogólnie uznawanych autorytetów i zasad etycznych» 2. «zespół poglądów greckiej szkoły filozoficznej Antystenesa»

wok

«duża, głęboka patelnia o półkulistym lub stożkowym dnie, używana w kuchni chińskiej»

biuletyn

«serwis informacji prasowych lub informator o działalności jakiejś instytucji, towarzystwa naukowego itp.»

błąd przeżywalności

błąd logiczny, polegający na opieraniu się w rozumowaniu na dostępnych danych, bez brania pod uwagę ukrytych przyczyn, dla których mogą być one niereprezentatywne.

dychotomia

«podział jakiejś całości na dwie różniące się zasadniczo części;

arteria

1. «ważny szlak komunikacyjny lądowy lub wodny» 2. «tętnica»

kustosz

1. «pracownik muzeum lub biblioteki opiekujący się zbiorami» 2. zob. kustoda. 3. «zwierzchnik kilku klasztorów stanowiących kustodię» 4. «honorowy tytuł kanonika kapituły, zarządzającego majątkiem kapituły katedralnej albo kolegialnej»

kustoda

1. «w dawnych drukach i rękopisach: pierwsze słowo lub pierwsza sylaba z następnej strony umieszczane na końcu każdej strony» 2. «cyfra lub litera określająca kolejność składek starożytnych i średniowiecznych rękopisów»

inercja

1. «bierne poddawanie się czemuś»

patera

1. «płaskie naczynie na nóżce używane do podawania ciast i owoców» 2. «w starożytnej Grecji i w starożytnym Rzymie: naczynie do składania ofiar»

kontuar

«blat oddzielający osobę obsługującą od klienta w sklepie, barze itp.»

galimatias

pot. «ogólny nieład lub zamęt»

pielesze

«rodzinne strony, własny dom»

panaceum

1. «środek leczniczy mający leczyć wszelkie choroby» 2. «sposób na wszelkie trudności i kłopoty»

autokataliza

«reakcja chemiczna, w której katalizatorem jest jeden z produktów reakcji»

antenat

«przodek zarówno w linii ojca, jak i matki»

hedonizm

1. «doktryna etyczna uznająca rozkosz bądź unikanie przykrości za najwyższe lub jedyne dobro i cel życia»

tandem

1. «rower na dwie osoby» 2. «dwuosobowy zespół zawodników» 3. «dwie osoby współpracujące ze sobą w jakiejś dziedzinie wiedzy, sztuki itp.»

przywar

«ujemna cecha charakteru»

antropologia

«nauka o człowieku, jego pochodzeniu, rozwoju i zróżnicowaniu rasowym»

relatywny

«uzależniony od czegoś, wynikający z porównania»

animusz

«odwaga i zapał»

szaniec

1. «ziemne umocnienie polowe, składające się z wału i rowu, stosowane do końca XIX w. w celu osłony stanowisk ogniowych artylerii» 2. «coś, co stanowi osłonę lub oparcie dla kogoś lub czegoś»

hufiec

1. «jednostka niektórych organizacji młodzieżowych, opartych częściowo na wzorach wojskowych» 2. «w średniowieczu: zwarty oddział składający się z kilku chorągwi, stanowiący zarazem część szyku bojowego»

hufce

podn. «o wojsku»

katechizm

1. «wykład podstawowych zasad religii chrześcijańskiej mający formę pytań i odpowiedzi; też: książka zawierająca ten wykład» 2. «podstawowe zasady czegoś»

zakusy

«próby zdobycia czegoś»

strząsać

1. «poruszywszy czymś energicznie, zrzucić coś z tego» 2. «pozbyć się czegoś, uwolnić się od czegoś»

pożoga

1. «wielki pożar» 2. «dramatyczne wydarzenia przynoszące wiele zniszczeń i cierpień»

liberia

«pierwotnie oficjalny ubiór służby królewskiej lub magnackiej, obecnie używany głównie przez służbę hotelową»

warchoł

pejor. «osoba wywołująca kłótnie i zamęt swoją samowolą»

doń

«do niego»

konspekt

«zarys utworu, wykładu itp. ujęty w punktach»

pedagogium

«w Polsce międzywojennej: dwuletnie seminarium kształcące nauczycieli»

oranżeria

«budynek ogrodowy z dużymi oknami, w którym hoduje się rośliny tropikalne»

kondotier

1. «w XIV–XVI w. we Włoszech: dowódca oddziałów najemnych w służbie miast lub dworów książęcych» 2. daw. «żołnierz najemny» 3. przen. «człowiek podejmujący działania w cudzej sprawie dla własnego zysku»

wzuć, wzuwać

pot. «włożyć buty»

prokrastynacja

nałogowe odwlekanie w czasie

gratyfikacja

1. «dodatkowe wynagrodzenie wypłacone pracownikowi za specjalne zasługi lub z okazji jakiegoś święta» 2. «prezent lub łapówka, którą ktoś otrzymuje w zamian za coś»

prestidigitator

«artysta cyrkowy pokazujący sztuki polegające na zręczności i robiące wrażenie magicznych»

cnota

1. «zespół dodatnich cech moralnych» 2. «przestrzeganie zasad etyki» 3. «czyjeś dodatnie cechy charakteru» 4. «dziewictwo»

prym

daw. «pierwszeństwo w czymś»

pryma

1. muz. «odległość między dwoma jednobrzmiącymi dźwiękami» 2. muz. «podstawowy dźwięk trójdźwięku» 3. «część modlitwy brewiarzowej odmawiana rano»

mielec

1. «tylna część żołądka ptaków»

mozga

«trawa pastewna o płożących się pędach i dużych liściach»

klawikord

«klawiszowy instrument muzyczny, będący prototypem fortepianu»

piegża

«ptak o szarobrązowym upierzeniu, gnieżdżący się w ciernistych krzakach»

łuna

«odblask pożaru lub silnego światła widoczny na horyzoncie»

kurant

1. «mechanizm umieszczony w zegarze, pozytywce itp., wygrywający jakąś melodię» 2. «melodia wygrywana przez taki mechanizm»

ongiś

daw. «kiedyś»

adiutant

«oficer przydzielony do dyspozycji wyższego dowódcy»

karteluszka

«kawałek papieru»

zagon

1. «wąski, długi pas ziemi uprawnej, ograniczony bruzdami» 2. daw. «oddział wojska zapuszczający się w głąb obcego terytorium» 3. daw. «wypad oddziału wojska w głąb jakiegoś terytorium»

weksel

«dokument stanowiący pisemne zobowiązanie wystawcy lub wskazanej przez niego osoby do zapłacenia określonej sumy pieniędzy osobie wymienionej w dokumencie lub jego okazicielowi w oznaczonym terminie»

szoferka

1. «kabina samochodu ciężarowego, w której siedzi kierowca» 2. pot. «kobieta szofer» 3. pot. «zawód szofera»

bajać

1. «opowiadać baśnie» 2. «opowiadać niestworzone rzeczy»

sczeznąć

«stać się mniejszym, słabszym lub przestać istnieć»

opasły

1. «o zwierzęciu: dobrze wykarmiony, wypasiony» 2. «zwykle z niechęcią o człowieku lub o jego części ciała: gruby, otyły» 3. «o egzemplarzu książki: bardzo gruby»

oficynka

budynek stojący obok głównej posiadłości

grajdoł

lekcew. «zapadła wieś lub prowincjonalne miasteczko»

sekundować

1. «wspierać kogoś w jakiejś działalności» 2. «być czyimś sekundantem w pojedynku»

sekundant

1. «świadek osoby pojedynkującej się» 2. «w boksie: doradca i opiekun zawodnika w czasie walki»

płowy

«żółtawy z szarym odcieniem»

zwierzyna płowa

łow. «łosie, jelenie, daniele i sarny»

zecer

«pracownik drukarni składający tekst»

protekcjonalny

«traktujący innych z wyższością i pobłażliwą przychylnością; też: świadczący o takim traktowaniu»

zaperzyć się

«unieść się gniewem, gwałtownie broniąc swoich racji» «pokryć się perzem»

perz

«chwast o długich, podziemnych rozłogach»

rozłoga

1. rozległy, pusty teren; rozłóg; 2. pęd boczny roślin będący organem rozmnażania wegetatywnego; wić, rozłóg; 3. w łowiectwie: rozstaw łopat w porożu jakiegoś zwierzęcia

marsowy/marsowaty

«o twarzy, minie: groźny, surowy»

waleriana

1. «roślina o pierzastych liściach i białych lub różowych kwiatach w kształcie baldachów» 2. «preparat leczniczy z wyciągu z tej rośliny»

baldahim

1. «osłona z tkaniny umocowana nad tronem, łożem lub rozpięta na drążkach, noszona nad władcami, dostojnikami lub nad przedmiotami kultu» 2. «dekoracyjny element w kształcie daszka, umieszczony np. nad amboną»

powściągliwy

«umiejący nad sobą panować; też: świadczący o takiej cesze»

ciżba

«wielka liczba stłoczonych ludzi»

tobół

1. «duży, nieforemny pakunek z rzeczy zawiniętych w kawałek tkaniny» 2. pot. «nieporęczny, ciężki bagaż»

szrapnel

«pocisk artyleryjski wypełniony kulkami, które rozpryskują się, gdy zadziała zapalnik czasowy; też: odłamek takiego pocisku»

cokół

1. «podstawa rzeźby lub pomnika» 2. «najniższa, zwykle wysunięta do przodu część budowli, kolumny itp., stanowiąca ich podstawę lub element dekoracyjny» 3. «podmurówka ogrodzenia»

powielacz

«urządzenie do wykonywania odbitek tekstów lub rysunków»

notabene

«wyraz wtrącony w tekst zdania, poprzedzający jakąś dodatkową, ale ważną informację»

wywiadywać się

pot. «wypytując, dowiedzieć się czegoś, często potajemnie»

grabieć

«o palcach, rękach: drętwieć z zimna»

przewlekły

1. «trwający długo, ciągnący się za długo» 2. «o chorobie: mający długotrwały przebieg»

tuman

1. «kłąb czegoś sypkiego lub lotnego, unoszący się w powietrzu» 2. obraźl. «o osobie nieinteligentnej lub mało zdolnej» 3. «obłok gęstej mgły lub oparów»

szczapa

1. «kawałek porąbanego lub odłupanego drewna» 2. pot. «o bardzo chudym człowieku lub zwierzęciu»

kościec

1. «twarda konstrukcja kostna, tworząca szkielet ludzi i zwierząt» 2. «zespół najważniejszych elementów czegoś»

pośledni

«gorszy od innych tego samego rodzaju»

perswazja

«namawianie do czegoś lub odradzanie czegoś z przytoczeniem odpowiednich argumentów»

minorowy

1. muz. «molowy» 2. «smutny, melancholijny, przygnębiający»

odwód

«oddziały wydzielone jako rezerwa z podstawowego składu wojsk»

jar

«dolina erozyjna o wąskim dnie i stromych zboczach»

jary

1. «siany na wiosnę» 2. daw. «krzepki»

magistrala

1. «główny szlak komunikacyjny lub transportowy» 2. «główny przewód jakiejś instalacji» 3. «wewnętrzna ścieżka, po której przesyłane są sygnały z jednej części komputera do innej»

dystynkcja

1. «wytworność i elegancja w sposobie bycia» 2. «cecha odróżniająca» 3. daw. «wyróżnienie kogoś» 4. daw. «godność, stanowisko»

kabotyn

pejor. «osoba zachowująca się w sposób obliczony na efekt»

przysadzisty

1. «nieproporcjonalnie gruby w stosunku do wysokości lub wzrostu» 2. «niski, przy znacznych rozmiarach swej postawy»

rusznica

«ręczna broń palna o długiej lufie, używana w w. XV–XVII»

sak

1. «sieć na ryby w kształcie worka rozpiętego na kabłąkach» 2. «sidło na ptaki» 3. daw. «worek podróżny»

kabłąk

1. «wygięcie w łuk» 2. «przedmiot wygięty w łuk; też: element konstrukcyjny w takim kształcie»

lejtnant

«stopień oficerski odpowiadający polskiemu porucznikowi lub podporucznikowi; też: oficer mający ten stopień»

birbant

daw. «człowiek prowadzący życie hulaszcze, próżniacze»

połowica

żart. «żona»

ława

1. «długa deska na podpórkach służąca do siedzenia dla kilku osób» 2. «niski, prostokątny stół» 3. «w dawnej Polsce: sposób prowadzenia walki w szyku konnym, polegający na okrążeniu przeciwnika przez zaskoczenie» 4. daw. «zwarty szereg»

piędź

«dawna miara długości»

laryngofon

«mikrofon działający pod wpływem drgań krtani, niereagujący na dźwięki przenoszone przez powietrze»

tyralier

daw. «żołnierz oddziału piechoty walczącego w szyku rozproszonym»

tyraliera

1. «luźny, rozproszony szyk bojowy piechoty» 2. «żołnierze ustawieni i walczący w takim szyku»

łan

1. «ziemia przeznaczona pod zasiew» 2. «zboże rosnące na zagonie» 3. zob. włóka w zn. 2. 4. «obszar ziemi uprawnej dany osadnikowi przez panującego księcia»

włóka

1. «konne lub ciągnikowe narzędzie rolnicze do wyrównywania i kruszenia górnej warstwy gleby» 2. «dawna jednostka powierzchni gruntu ornego; też: grunt o takiej powierzchni»

brezent

«gruba, mocna tkanina impregnowana»

tanecznica

daw. «tancerka»

buksować

«o kołach pojazdu: obracając się, ślizgać się w miejscu»

buksować

«o kołach pojazdu: obracając się, ślizgać się w miejscu»

przepierzenie

«prowizoryczna, cienka ścianka dzieląca jakieś pomieszczenie»

działon

«najmniejszy pododdział artyleryjski składający się z działa i jego obsługi»

działonowy

«dowódca działonu»

par

1. «członek brytyjskiej Izby Lordów» 2. «we Francji w latach 1814–1848: członek wyższej izby parlamentu» 3. «w średniowieczu: członek grupy feudalnej złożonej z równych sobie wasali, podlegających jednemu seniorowi»

urągać

1. «wymyślać komuś, okazywać głośno niezadowolenie» 2. «być powodem hańby, przynosić ujmę»

paroksyzm

1. «nagłe wystąpienie lub zaostrzenie się objawów chorobowych» 2. «krótkotrwały, lecz silny przejaw jakichś uczuć, zwykle negatywnych»

sęk

1. «część uschniętej lub uciętej gałęzi pozostała przy pniu» 2. «podstawa gałęzi wrośnięta w pień i mająca niezależny od niego układ słojów; też: ślad po takiej podstawie na powierzchni pnia lub deski»

wespół

«wspólnie z kimś innym, w tym samym czasie lub miejscu»

narybek

1. «młode ryby w okresie od rozpoczęcia samodzielnego żerowania do ukończenia pierwszego roku życia» 2. pot. «młode pokolenie rozpoczynające działalność w jakiejś dziedzinie»

tur

«wymarły przodek bydła domowego»

Zżąć-zżynać

«ściąć zboże»

ił

«skała osadowa wykorzystywana jako surowiec m.in. w przemyśle budowlanym, ceramicznym»

mastondont

«zwierzę kopalne podobne do słonia»

zenitówka

pot. «działo przeciwlotnicze»

Mohikanie

plemię Indian Ameryki Północnej

dalmierz

«przyrząd do pomiaru odległości dzielącej przedmiot od miejsca obserwacji»

łoza

1. zob. wierzba szara. 2. pot. «zarośla wierzbowe» 3. pot. «gałąź, witka, zwłaszcza wierzbowa»

wierzba szara

«krzew rosnący na mokrych łąkach, bagnach i torfowiskach»

szpakowaty

1. «o włosach: siwawy; też o ludziach: mający takie włosy» 2. «o maści konia: ciemnosiwy»

cezura

1. «moment przełomowy w czyimś życiu, w dziejach ludzkości, narodu, w historii kultury itp., wyraźnie wyznaczający koniec jednej epoki i początek kolejnej»

ważki

«mający duże znaczenie»

status quo

«stan prawny lub polityczny istniejący w danej chwili»

kartel

1. «monopolistyczny związek przedsiębiorstw jednej gałęzi produkcji» 2. «umowa między stronami walczącymi, dotycząca wymiany jeńców wojennych, rozejmu, zawieszenia broni itp.»

repatriacja

«powrót do ojczyzny osób, które z różnych przyczyn, zwykle niezależnych od ich woli, znalazły się poza granicami swego kraju»

internować

1. «umieszczać przymusowo w specjalnych obozach oddziały wojskowe państw walczących, przekraczające granicę państwa neutralnego» 2. «umieszczać przymusowo w miejscu odosobnienia osoby uważane ze względów politycznych za niebezpieczne dla państwa»

legislacja

«ustanawianie prawa»

proklamacja

1. «publiczne oświadczenie w sprawie wielkiej wagi; też: odezwa skierowana do społeczeństwa» 2. «drukowane wezwanie do społeczeństwa, o charakterze agitacyjnym»

asocjacja

1. «automatyczne skojarzenie myślowe» 2. «ugrupowanie, zbiorowisko, zespół» 3. «łączenie się cząsteczek związków chemicznych w zespoły»

agraryzacja

proces polegający na przejęciu przez miasta funkcji rolniczych i ograniczeniu ich roli przemysłowej.

archetyp

1. «pierwowzór jakiejś postaci, zdarzenia, motywu» 2. «w psychoanalitycznej teorii C. G. Junga: wspólny wszystkim ludziom, dziedziczny wzorzec reagowania i postrzegania świata»

połeć

1. «duży kawał słoniny lub mięsa» 2. łow. «bok zwierzęcia»

zakasować

«okazać się dużo lepszym od kogoś»

froterka

«przyrząd elektryczny do froterowania podłóg»

froterować

«polerować zapastowaną podłogę»

otaksowć

1. «określić materialną wartość czegoś» 2. «przyjrzeć się komuś lub czemuś uważnie i ocenić kogoś lub coś»

szkapa, szkapina

«o bardzo zabiedzonym koniu»

lora

1. «odkryty wagon towarowy lub odkryta przyczepa samochodowa» 2. «węzeł marynarski łatwy do rozplątania»

mus

pot. «konieczność, przymus lub potrzeba zrobienia czegoś»

resor

«element zawieszenia pojazdu łagodzący wstrząsy w czasie jazdy»

Deputat

1. «członek deputacji» 2. «członek trybunału w dawnej Polsce» 3.«część wynagrodzenia za pracę wypłacana w naturze»

deputacja

1. daw.; zob. delegacja w zn. 1. 2. daw.; zob. komisja w zn. 1.

platoniczny

1. «pozbawiony pierwiastka zmysłowego, seksualnego» 2. «niedający się urzeczywistnić»

stężały

1. «taki, który przeszedł ze stanu płynnego w stan półpłynny lub stały» 2. «znieruchomiały pod wpływem jakichś emocji»

drenaż

1. «sieć drenów, podziemnych kanałów itp. służąca do osuszania gleby i regulowania stopnia jej wilgotności» 2. «osuszanie gruntów za pomocą drenów» 3. «działania zmierzające do zmniejszenia ilości pieniędzy na rynku»

dren

1. «rura lub ciąg rur ułożonych w ziemi, służących do zbierania i odprowadzania nadmiaru wód gruntowych» 2. «rurka służąca do odprowadzania ropy, krwi, żółci lub innych płynów z organizmu»

unifikacja

1. «sprowadzenie czegoś do jednej postaci lub do jednej normy» 2. «połączenie różnych elementów w jedną całość»

państwo unitarne

«państwo, którego jednostki administracyjne i terytorialne podporządkowane są organom centralnym i nie mają autonomii»

optować

1. «opowiadać się za czymś» 2. «korzystać z prawa opcji»

państwa beneluxu

Belgia, Holandia, Luksemburg

Anachronizm

1. «to, co jest niezgodne z duchem czasu lub ze stanem wiedzy» 2. «błąd polegający na łączeniu zjawisk lub faktów, które nie mogły się zdarzyć jednocześnie, lub umieszczeniu rzeczy, osoby itp. w niewłaściwej epoce»

aprowizacja

«zaopatrywanie ludności w artykuły pierwszej potrzeby; też: te artykuły»

Żdanowszczyzna

polityka kulturalna prowadzona w Związku Radzieckim w latach 1946–1953 pod kierunkiem Andrieja Żdanowa.

szowinizm

1. «postawa, którą charakteryzuje brak tolerancji i przyznawanie uprzywilejowanej pozycji własnej płci, rasie lub grupie» 2. «skrajny nacjonalizm wyrażający się w bezkrytycznym stosunku do własnego narodu oraz w pogardzie i nienawiści do innych narodów

kosmopolitą

1. «człowiek nieczujący więzi z krajem, z którego pochodzi lub którego jest obywatelem, deklarujący swą więź z kulturą świata»

konsolidacja

1. «działania prowadzone w celu uzyskania wewnętrznej spójności jakiejś grupy lub struktury; też: stan powstały w wyniku tych działań» 2. «zamiana kilku pożyczek na jedną o ujednoliconych warunkach spłaty»

Kościół Chrześcijan Baptystów

«jedno z wyznań protestanckich, powstałe w XVII w., uznające Biblię za jedyny autorytet w sprawach wiary»

sten

«pistolet maszynowy o prostej konstrukcji» «jednostka siły równa 1000 niutonów»

insurekcja

daw. «powstanie zbrojne»

broczyć

1. «wydzielać krew z rany» 2. «o krwi: ciec»

synod

1. «w Kościele katolickim: zjazd duchowieństwa jednej diecezji, biskupów jednej albo kilku metropolii lub biskupów całego kraju» 2. «w Kościołach protestanckich: zjazd przedstawicieli duchowieństwa i laikatu, będący organem władzy zwierzchniej»

autokefalia

«niezależność Kościoła prawosławnego w danym kraju od zwierzchnictwa zagranicznych władz duchownych»

patriarcha

1. «w ustroju rodowym: mężczyzna stojący na czele rodu» 2. «sędziwy, czcigodny starzec» 3. «w Biblii: tytuł legendarnych praojców ludzkości i Izraela» 4. «w Kościołach wschodnich: godność najwyższego dostojnika duchownego»

pax sovietica

to termin używany do opisania sytuacji geopolitycznej po II wojnie światowej, w której Związek Radziecki i jego państwa satelickie dominowały w Europie Środkowej i Wschodniej, narzucając im komunistyczny system polityczny i gospodarczy.

kominform

organizacja międzynarodowa zrzeszająca europejskie partie komunistyczne, powstała w 1947 roku.

sukcesor

1. «czyjś spadkobierca» 2. «następca tronu lub czyjś następca na jakimś ważnym stanowisku» 3. «osoba rozwijająca myśli, idee poprzednika»

teka

1. «duża teczka» 2. «zbiór prac, np. rysunków, reprodukcji, tworzących jakąś całość» 3. «zbiór dokumentów» 4. «stanowisko ministra»

resort

1. «wyodrębniony dział gospodarki i administracji państwowej kierowany przez ministra» 2. pot. «zakres czyjejś działalności, czyichś kompetencji»

regent

1. «osoba sprawująca rządy w okresie małoletniości, choroby lub dłuższej nieobecności prawowitego władcy»

konstytuanta

«zgromadzenie ustawodawcze, którego zadaniem jest uchwalenie konstytucji»

kościół greckokatolicki unicki

«Kościół wywodzący się z tradycji chrześcijaństwa wschodniego, uznający papieża i dogmatykę katolicką, ale zachowujący odrębności liturgiczne i prawne»