Polskie Słowa

intratny

przynoszący zysk

pucz

zamach stanu dokonany przez grupę wojskowych

suspens

chwyt w filmach i powieściach polegający na wstrzymaniu biegu akcji, stosowany w celu wzmożenia napięcia albo zaskoczenia widza lub czytelnika niespodziewanym zwrotem akcji

pompatyczny

1. «przesadnie wystawny, uroczysty i ceremonialny» 2. «zachowujący się z nadmierną powagą i podniosłością»

karierowicz

człowiek dążący za wszelką cenę do zrobienia kariery

pejoratywny

1. «mający ujemny odcień lub znaczenie» 2. «o sufiksach: nadający wyrazowi odcień ujemny»

sufiks

«cząstka słowotwórcza wyrazu występująca po jego rdzeniu»

wist

1. «gra w karty, w której uczestniczą cztery osoby grające przeciw sobie parami pełną talią kart» 2. «wyłożenie pierwszej karty przez gracza rozpoczynającego rozgrywkę»

prefabrykat

«gotowy fabryczny element budowlany łączony w całość z innymi elementami na miejscu budowy»

zgryzota

wielkie zmartwienie

rzędnąć, rzednieć

stawać się rzadkim lub rzadszym

rytować

1. «ryć rysunek na płycie graficznej, z której robi się odbitki» 2. «grawerować»

embargo

1. «ogłaszany przez władzę państwową lub organizację międzynarodową zakaz wywozu lub przywozu towarów do innego państwa» 2. «zakaz opuszczania przez obce statki handlowe portów lub wód terytorialnych danego państwa

ostracyzm

1. «wykluczenie z towarzystwa lub środowiska osoby, która mu się naraziła; też: atmosfera niechęci lub wrogości otaczająca taką osobę»

oportunista

«człowiek bez zasad, przystosowujący się do okoliczności dla doraźnych osobistych korzyści»

instancja

1. «każdy z kolejnych stopni w systemie podległych sobie instytucji, organizacji itp.» 2. daw. «wstawienie się za kimś»

rezolucja

1. «zbiorowa uchwała powzięta przez jakieś zgromadzenie w wyniku obrad» 2. daw. «decyzja władz o charakterze rozstrzygającym»

floret

sportowa broń biała

doliniarz

złodziej kieszonkowy

depesza

1. «wiadomość przekazana przez agencję informacyjną» 2. zob. telegram

brzask

1. «światło widoczne na niebie przed wschodem słońca» 2. «odblask rzucany na coś przez źródło światła»

wykoncypować

wymyślić

racjonał

1. «taśma ozdobna, otaczająca barki, noszona na ornacie przez niektórych biskupów» 2. «napierśnik noszony przez arcykapłana żydowskiego, ozdobiony dwunastoma drogimi kamieniami i nazwami pokoleń izraelskich»

ornat

«w liturgii katolickiej: wierzchnia szata używana przez księdza podczas mszy, wkładana przez głowę»

leksyka

«ogół wyrazów wchodzących w skład jakiegoś języka»

kognitywny

«mający związek z poznawaniem świata lub badaniem procesów poznawczych»

pled

koc z grubej, puszystej tkaniny wełnianej

nonkonformista

1. «człowiek sprzeciwiający się bezkrytycznemu uleganiu normom i opiniom obowiązującym w danym środowisku» 2. «przedstawiciel protestantów angielskich nienależących do anglikańskiego Kościoła państwowego»

afektywny

uczuciowy, emocjonalny

desygnacja

powołanie kogoś na stanowisko

akronim

skrótowiec

konceptualizacja

1. filoz. «ujmowanie intuicji poznawczych w pojęcia» 2. «tendencja w sztuce współczesnej polegająca na ograniczaniu twórczości jedynie do jakiegoś pomysłu»

okowy

1. «łańcuchy, kajdany» 2. «to, co odbiera wolność, krępuje, zniewala»

konwenans

«obowiązująca w jakimś środowisku norma zachowania się w określonej sytuacji»

krzewić

«rozpowszechniać coś»

masoneria

«międzynarodowy ruch mający na celu duchowe doskonalenie jednostki i braterstwo ludzi różnych religii, narodowości i poglądów»

krewki

«pełen temperamentu, gwałtowny, porywczy; też: świadczący o takich cechach»

pontyfikat

1. «okres sprawowania funkcji przez danego papieża» 2. «w starożytnym Rzymie: urząd i władza pontyfika»

monolit

1. «jednolity blok kamienny; też: rzeźba lub element architektoniczny wykonane z takiego bloku» 2. «coś, co stanowi jednolitą, zwartą i spójną całość» 3. «o człowieku, którego charakter i postępowanie nie ulega zmianie»

uzurpacja

1. «zagarnięcie władzy wbrew prawu» 2. «przywłaszczenie sobie praw do czegoś» 3. «roszczenie niesłusznych pretensji do czegoś»

schizma

«rozłam w Kościele»

doktryna

1. «system poglądów, twierdzeń i założeń z określonej dziedziny wiedzy» 2. «bezzasadne, dogmatyczne poglądy i teorie»

dogmatyczny

1. «bezkrytyczny wobec tez jakiejś doktryny» 2. «odnoszący się do dogmatu jako prawdy wiary» 3. «oparty lub opierający się na dogmatyzmie filozoficznym»

asceza

1. «umartwianie się w celu osiągnięcia doskonałości lub zbawienia duszy» 2. «wyrzeczenie się przyjemności i wygód» 3. «prostota i oszczędność wyrazu, surowość formy»

idylla

1. «pogodne, beztroskie życie» (sielanka)

animozja

«niechęć do kogoś wywołana urazą; też: niesnaska wywołana tym uczuciem»

demoludy

pot. «kraje byłego obozu socjalistycznego»

proletariat

1. «klasa społeczna składająca się z robotników najemnych, zwłaszcza zatrudnionych w przemyśle; też: o najuboższej warstwie społeczeństwa» 2. «w starożytnym Rzymie: warstwa najuboższych obywateli»

Efemeryczny

«krótkotrwały, szybko przemijający»

Bałwochwalstwo

1. «cześć oddawana bożkom pogańskim» 2. «bezkrytyczne uwielbienie kogoś lub czegoś»

Cherubin, Cherub

1. «według Biblii i tradycji: jeden z aniołów stojących wysoko w hierarchii» 2. «w religiach starożytnego Wschodu: uskrzydlona na wpół ludzka, na wpół zwierzęca istota, opiekująca się świętym miejscem»

latorośl

1. «młody pęd roślinny lub młoda roślina» 2. żart. «o potomku»

Reglamentacja

1. «regulowanie bądź ograniczanie kupna, produkcji lub sprzedaży pewnych artykułów» 2. «ograniczanie praw i wolności obywatelskich»

werteryzm

«postawa przejawiająca się w poczuciu bezcelowości życia, melancholii i szukaniu w marzeniach ucieczki od rzeczywistości»

mizoginia

«patologiczny wstręt mężczyzny do kobiet»

egzaltacja

«przesada w okazywaniu uczuć i wyrażaniu myśli»

prozaiczny

1. «zwykły i mało interesujący» 2. «pisany prozą»

rozbrat

«niezgoda między kimś a kimś lub niezgodność między czymś a czymś»

safanduła

pejor. «osoba niezaradna i mało energiczna»

ramoneska

«krótka, czarna kurtka skórzana zapinana na zamki błyskawiczne»

frenezja

«gwałtowność, żywiołowość»

inklinacja

1. «skłonność do czegoś» 2. «sympatia do kogoś» 3. fiz. «nachylenie, kąt nachylenia»

ekstern

1. «osoba, która uczy się samodzielnie i tylko egzaminy zdaje w szkole» 2. daw. «uczeń mieszkający poza internatem»

koafiura

daw. «uczesanie»

trefniś

«na dawnych dworach: błazen»

zniewieściały

«o mężczyźnie: taki, który nabrał cech uznawanych za kobiece; też: będący objawem takiego stanu»

swada

1. «płynność i potoczystość w mówieniu lub pisaniu» 2. «energia i zapał»

potoczystość

1. «o języku, stylu, wierszu itp.: napisany płynnym językiem, barwnym stylem» 2. «o rzece, nurcie itp.: płynący szybko»

Aparatczyk

pot. pogard. «pracownik aparatu partyjnego»

zacietrzewienie

«gniew i upór, z jakim ktoś broni swoich racji lub robi coś»

wojaż

«podróż, zwłaszcza za granicę»

zadzierzgnąć

1. «zaciągnąć pętlę» 2. «nawiązać bliski kontakt z kimś lub czymś»

indagacja

«wypytywanie kogoś»

malkontent

«osoba stale niezadowolona, we wszystkim doszukująca się ujemnych stron»

szwargotać

pot. «mówić w języku, którego ktoś nie zna lub nie lubi, zwłaszcza po niemiecku»

ekwilibrystyka

1. «dyscyplina sztuki cyrkowej obejmująca ćwiczenia wymagające zachowania równowagi w utrudnionych warunkach» 2. «wyjątkowa zręczność w wykonywaniu jakiejś czynności» 3. «zręczne zachowanie w trudnych sytuacjach»

teutoński

«germański, niemiecki, krzyżacki»

proweniencja

«pochodzenie jakichś zjawisk lub osób»

Linia demarkacyjna

1. «linia oddzielająca walczące ze sobą armie, ustalana na czas rozejmu» 2. «linia lub strefa rozdzielająca dwa obce terytoria do czasu ostatecznego ustalenia przebiegu granicy»

paralela

1. «zestawienie cech analogicznych w rzeczach porównywanych» 2. «cechy podobne, analogiczne»

etos

«ogół wartości, norm i wzorów postępowania przyjętych przez daną grupę ludzi»

epigon

«mierny naśladowca wielkich poprzedników lub kontynuator nieaktualnych idei»

awangardowy

1. «odnoszący się do awangardy w sztuce» 2. «wprowadzający coś nowego w jakiejś dziedzinie»

niwa

1. «ziemia uprawna» 2. «dziedzina czyjejś działalności»

marazm

1. «zastój w jakiejś dziedzinie» 2. «stan apatii i zobojętnienia»

agitacja

«zjednywanie zwolenników dla jakiejś sprawy»

spolaryzować

1. «uwydatnić maksymalne różnice» 2. «spowodować powstanie zjawiska polaryzacji»

odium

«uczucie niechęci lub nienawiści do kogoś, kogo obarcza się winą za coś; też: wroga lub nieprzyjazna atmosfera otaczająca taką osobę»

siermięga

«wierzchnie ubranie noszone przez chłopów w dawnej Polsce»

emblematyczny

symboliczny

okrasa

1. «tłuszcz dodawany do potraw» 2. «ozdoba, upiększenie»

patos

1. «podniosły charakter zdarzeń o wielkim, historycznym znaczeniu» 2. «ton lub styl mówienia lub pisania podkreślający wzniosłość tematu» 3. «sztuczny sposób wysławiania się, pełen górnolotnych słów i wyrażeń»

flegmatyk

«osoba nieulegająca gwałtownym emocjom i nadmiernie powolna w działaniu»

sukurs

1. daw. «w bitwie: posiłki, odsiecz» 2. daw. «pomoc, wsparcie»

skapliwy

«ostentacyjnie okazujący gotowość do czegoś; też: świadczący o czyjejś gotowości do czegoś»

rubaszny

«bardzo bezpośredni i bezceremonialny w sposobie bycia; też: będący wyrazem takiego usposobienia»

zawoalować

1. «zakryć twarz woalem» 2. «przedstawić coś nie wprost»

Pyrrusowe zwycięstwo

związek frazeologiczny oznaczający zwycięstwo osiągnięte nadmiernym kosztem[1], nieproporcjonalnie dużym wobec osiągniętych korzyści

łopatologiczny

pot. «wytłumaczenie czegoś w sposób bardzo prosty, zrozumiały nawet dla osób słabo rozgarniętych»

oksymoron

«metaforyczne zestawienie wyrazów o przeciwstawnym, wykluczającym się znaczeniu, np. gorzkie szczęście»

artyzm

1. «umiejętność tworzenia rzeczy pięknych» 2. «piękno dzieła sztuki»

mariaż

1. «małżeństwo» 2. «związek czegoś z czymś lub kogoś z kimś»

Bachanalia

1. «w starożytnym Rzymie: orgiastyczne obrzędy ku czci Bachusa» 2. bachanalia «pijatyki, orgie; bachanalie»

purytanizm

1. «religijno-polityczny ruch reformatorski w XVI i XVII w. w Anglii, dążący do przywrócenia Kościołowi anglikańskiemu czystości doktrynalnej w duchu kalwinizmu» 2. «przesadna surowość zasad moralnych i obyczajów»

bezeceństwo

«postępowanie, czyn budzące odrazę»

znój

ciężka praca

patetyczny

1. «podniosły, uroczysty, pełen powagi» 2. «przesadnie uroczysty, sztuczny»

izm

iron. a. żart. «o terminie zakończonym na -izm, oznaczającym doktrynę, kierunek artystyczny itp.»

sodomia

«zboczenie seksualne polegające na uprawianiu stosunków płciowych ze zwierzętami»

konstatacja

«stwierdzenie jakiegoś faktu»

heban

«drzewo o czarnym, twardym drewnie, rosnące na obszarach podzwrotnikowych; też: drewno tego drzewa»

oniryzm

«sposób przedstawiania rzeczywistości na wzór marzenia sennego»

deliberacja

«rozważanie czegoś lub naradzanie się nad czymś»

deklamacja

1. «wygłaszanie utworu literackiego wyraziście i z ekspresją» 2. «wypowiedź pełna nieszczerego patosu i przesady»

estyma

«poważanie, szacunek»

smagać

1. «uderzyć batem, rzemieniem itp.» 2. «o deszczu, śniegu, wietrze itp.: uderzyć w coś» 3. «wyrazić swoją dezaprobatę, pogardę w stosunku do kogoś lub czegoś»

kolportaż, kolporterstwo

«rozprowadzanie książek, prasy itp. wśród odbiorców»

socrealizm

«kierunek w literaturze, filmie i sztukach plastycznych, ściśle związany z doktryną stalinizmu, głoszący zaangażowanie polityczne i ideowe sztuki»

prosperity

1. «jedna z czterech faz cyklu koniukturalnego, w której produkcja, zatrudnienie i ceny osiągają najwyższy poziom» 2. «faza szczytowego rozwoju czegoś»

koniunkturalny

1. «powstały pod wpływem chwilowych, sprzyjających okoliczności» 2. «wynikający z wyrachowania, z chęci osiągnięcia korzyści» 3. «dotyczący koniunktury w gospodarce»

enigmatyczny

1. «zagadkowy, tajemniczy» 2. «niejasny, trudny do zrozumienia»

lakoniczny

«zwięźle wyrażony»

annały

1. «dawne roczniki lub kroniki» 2. «dawne dokumenty, zapisy»

spleen (splin)

«stan przygnębienia, apatii i nudy wywołany poczuciem beznadziejności życia»

epistolografia

1. «sztuka pisania listów» 2. «dziedzina piśmiennictwa, dział literatury obejmujące utwory napisane w formie listów»

trotuar

«część ulicy odgrodzona krawężnikiem od jezdni, przeznaczona dla ruchu pieszego»

ornament

1. «motyw zdobniczy lub zespół takich motywów stosowanych w architekturze, sztukach plastycznych, rzemiośle artystycznym itp.» 2. «dźwięk lub grupa dźwięków służących do urozmaicenia i ożywienia melodii»

asceza

1. «umartwianie się w celu osiągnięcia doskonałości lub zbawienia duszy» 2. «wyrzeczenie się przyjemności i wygód» 3. «prostota i oszczędność wyrazu, surowość formy»

obwoluta

«zewnętrzna papierowa okładka książki zakładana na właściwą okładkę»

skaptować

1. «przeciągnąć kogoś na swoją stronę, pozyskać dla siebie» 2. «przeciągnąć kogoś z jednej firmy do drugiej»

lejtmotyw

1. «element treści, stylu lub kompozycji dzieła przewijający się przez cały utwór» 2. «temat stale powtarzający się w czyjejś twórczości lub w rozmowie»

kalumnia

«krzywdzące oskarżenie»

ortodoksyjny

1. «o ideologii, doktrynie itp.: zakładający ścisłą wierność swoim zasadom» 2. «rygorystycznie przestrzegający zasad jakiejś doktryny»

emploi

1. «rodzaj ról grywanych przez aktora, odpowiadających jego predyspozycjom psychicznym lub warunkom fizycznym» 2. «zawodowa specjalność aktora, do początku XX w. ściśle przestrzegana przy obsadzie ról»

dykteryjka

«krótkie, zabawne opowiadanie»

ludyzm

«skłonność do bawienia się, rozpatrywana jako cecha człowieka lub zjawisko kulturowe»

tabor

1. «większa grupa Cyganów podróżujących wozami konnymi; też: wozy tych osób zgromadzone na postoju» 2. «ogół środków transportowych» 3. «zespół środków transportowych wiozących zaopatrzenie dla wojska»

nobilitacja

1. «nadanie szlachectwa osobom z innych stanów społecznych» 2. «postawienie kogoś lub czegoś wyżej w jakiejś hierarchii»

arbitralny

1. «narzucany komuś w sposób niedopuszczający sprzeciwu» 2. «bezwzględnie narzucający komuś swoje zdanie»

tonsura

«wygolone kółko na czubku głowy członków niektórych męskich zakonów katolickich»

chuć

«pożądanie seksualne»

rzewny, rzewliwy

«pełen żalu, smutku, tęsknoty»

kanikuła

1. «okres letnich upałów» 2. «lato, wakacje» 3. «pora roku, w której Słońce i Syriusz są rano widoczne równocześnie (od 22 czerwca do 23 sierpnia

quorum (kworum)

«liczba członków jakiegoś zgromadzenia niezbędna do prowadzenia obrad, prawomocności wyborów lub uchwał»

Pat

1. «remisowa sytuacja w szachach» 2. «sytuacja trudna, w której żadna ze stron nie ma możliwości manewru»

nobliwy

«elegancki, dystyngowany»

sztubacki

1. «właściwy osobom młodym i niedojrzałym» 2. daw. «dotyczący ucznia gimnazjum lub szkoły średniej»

impregnować

1. «nasycać materiał odpowiednią substancją w celu konserwacji albo nadania określonych właściwości» 2. «o substancji: przenikać do porów, kanalików innej substancji» 3. «uodporniać kogoś lub coś na jakieś wpływy»

eufemizm

«słowo lub wyrażenie użyte zastępczo w celu złagodzenia wyrażeń drastycznych, dosadnych lub nieprzyzwoitych»

pietyzm

1. «wielka dbałość o coś, rzadziej o kogoś, wynikająca z głębokiego szacunku dla tej rzeczy lub osoby» 2. «ruch reformistyczny w Kościele luterańskim w XVII i XVIII w. dążący do rozbudzenia uczuć religijnych»

rubensowski

«o czyjejś figurze: okrągły, pulchny»

utyskiwanie

«narzekania, pretensje, złośliwe uwagi»

flauta

«bezwietrzna pogoda na morzu»

goleń

«część dolnej kończyny człowieka lub tylnej zwierzęcia, zawarta między kolanem a stopą»

goleń podwozia

«część podwozia samolotu łącząca kadłub z osią podwozia»

szafować

«nieoszczędnie lub bez potrzeby używać czegoś albo rozdawać coś»

typologia

1. «nauka o typach, badanie porównawcze typów w zakresie różnych nauk» 2. «podział czegoś według określonych zasad» 3. «zbiór zasad umożliwiających grupowanie poszczególnych osób, przedmiotów, zjawisk itp. według określonych typów»

pręga

1. «znak na czymś mający kształt długiego, wąskiego pasa» 2. «mięso wołowe przedniej ćwierci, od łopatki do kolana»

sfuszerować

pot. «wykonać coś niefachowo, źle»

pstrokaty

1. «odznaczający się rozmaitością jaskrawych barw» 2. «o zwierzęciu: mający sierść lub upierzenie niejednolite w kolorze»

żachnąć się — żachać się

«wyrazić oburzenie, niezadowolenie, sprzeciw»

cezura

1. «moment przełomowy w czyimś życiu, w dziejach ludzkości, narodu, w historii kultury itp., wyraźnie wyznaczający koniec jednej epoki i początek kolejnej»

spoistość

1. «tworzący harmonijną całość» 2. «składający się z cząstek ściśle przylegających do siebie»

ratyfikacja

«zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez upoważniony do tego organ państwowy»

struga

1. «ciecz płynąca wąskim strumieniem; też: duża ilość płynącej cieczy» 2. «strumyk» 3. «pasmo, smuga czegoś»

stenograficzny

«sposób dokładnego i szybkiego notowania tekstu mówionego za pomocą umownych znaków i skrótów»

Modus operandi

jest pewnym charakterystycznym, powtarzającym się sposobem działania sprawcy przy popełnianiu przestępstw- a także przed i po ich popełnieniu.

trwoga

«silny strach»

stenogram

«zapis stenograficzny tekstu mówionego»

cynizm

1. «lekceważące odnoszenie się do ogólnie uznawanych autorytetów i zasad etycznych» 2. «zespół poglądów greckiej szkoły filozoficznej Antystenesa»

wok

«duża, głęboka patelnia o półkulistym lub stożkowym dnie, używana w kuchni chińskiej»

biuletyn

«serwis informacji prasowych lub informator o działalności jakiejś instytucji, towarzystwa naukowego itp.»

błąd przeżywalności

błąd logiczny, polegający na opieraniu się w rozumowaniu na dostępnych danych, bez brania pod uwagę ukrytych przyczyn, dla których mogą być one niereprezentatywne.

dychotomia

«podział jakiejś całości na dwie różniące się zasadniczo części;

arteria

1. «ważny szlak komunikacyjny lądowy lub wodny» 2. «tętnica»

kustosz

1. «pracownik muzeum lub biblioteki opiekujący się zbiorami» 2. zob. kustoda. 3. «zwierzchnik kilku klasztorów stanowiących kustodię» 4. «honorowy tytuł kanonika kapituły, zarządzającego majątkiem kapituły katedralnej albo kolegialnej»

kustoda

1. «w dawnych drukach i rękopisach: pierwsze słowo lub pierwsza sylaba z następnej strony umieszczane na końcu każdej strony» 2. «cyfra lub litera określająca kolejność składek starożytnych i średniowiecznych rękopisów»