Prawo spadkowe - zapisy

Co to jest zapis?

Zapis to cząstkowe przysporzenie ze spadku na rzecz osoby trzeciej zwanej zapisobiorcą.

Czym różnił się zapis od dziedziczenia?

Zapis różnił się od dziedziczenia tym, że nie powodował odpowiedzialności za długi spadkowe.

Jakie znasz formy zapisu?

W dawnym prawie rzymskim znana była tylko jedna forma zapisu: legat (legatum). W okresie pryncypatu wprowadzono fideikomis (fideicomissum).

Co to był legat?

Legat był zapisem prawa cywilnego. Jego stanowienie musiało być dokonane w sposób formalny przy użyciu określonych przez prawo słów.

Co to był fideikomis?

Fideikomis to zapis w postaci nieformalnej prośby, z którą spadkodawca zwracał się do dziedzica lub zapisobiorcy o wydanie wskazanej osobie określonego przysporzenia majątkowego. Zazwyczaj fideikomis był ustanawiany w kodocylu.

Jakie znasz rodzaje legatu?

Istniały cztery rodzaje legatu: legat windykacyjny, legat damnacyjny, legat sinendi modo oraz legat per praeceptionem.

Co to był legat windykacyjny?

Legat windykacyjny polegał na bezpośrednim oddaniu przez zapisodawcę rzeczy będącej - tak w chwili sporządzania testamentu, jak w chwili śmierci zapisodawcy jego własnością kwirytarną. Zapis ten, z chwilą nabycia przez dziedzica spadku, dawał legatariszowi własność rzeczy zapisanej. Przysługiwała mu skuteczna erga omnes skarga windykacyjna o wydanie zapisanego przedmiotu.

Co to był legat damnacyjny?

Wskutek ustanowienia legatu damnacyjnego powstawało pomiędzy zapisobiorcą jako wierzycielem, a dziedzicem jako dłużnikiem zobowiązanie jak gdyby z kontraktu. Przedmiotem zapisu mogła byc rzecz, która nie stanowila własności dziedzica. Dziedzic powinien ją wtedy nabyc i świadczyc na rzecz zapisobiorcy. Zapisobiorcy przysługiwała skarga actio ex testamento, za pomocą której mógł domagać się od dziedzica wykonania zapisu.

Co to był legat sinendi modo?

Legat sinendi modo był odmiana legatu damnacyjnego. Zobowiązywał dziedzica, aby ten pozwolił na zabranie przez legatariusza zapisanej mu rzeczy. Przedmiotem tego zapisu mogła być tylko taka rzecz, która w chwili śmierci testatora stanowiła jego własność lub własnosć dziedzica obciążonego zapisem.

Co to był legat per praeceptionem?

Legat per praeceptionem uprawniał zapisobiorcę do objęcia przedmiotu zapisu, który nie wchodził do podziału spadku i nie był wliczany przy obliczaniu części spadkowej.

Jakie było stanowisko prawników co do legatu per praeceptionem?

Sabinianie uważali, że zapisobiorcą legatu per praeceptionem może być tylko współdziedzic, Prokulianie twierdzili, że może być nim również osoba trzecia.

Dlaczego zostały wprowadzone ustawowe ograniczenia zapisów?

Umieszczanie zapisów w testamencie było w Rzymie praktyką bardzo rozpowszechnioną. Majątkiem spadkowym rozporządzano w legatach, a dziedzic nie zyskiwał na mocy samego tesatamentu żadnego realnego przysporzenia majątkowego. Pozostawało mu jedynie miano spadkobiercy. W konsekwencji spadkobiercy odmawiali przyjęcia spadku, następowało dziedziczenie beztestamentowe, a ustanowione w testamencie zapisy były nieskuteczne. Dlatego właśnie wprowadzono ograniczenia zapisów.

Jakie znasz ograniczenia zapisów?

Lex Voconia ze 169r. przed Cr. oraz lex Falcidia z 40 r. przed Chr.

Co postanawiała lex Voconia?

Lex Voconia postanawiała, że nikt nie może nabyć w drodze zapisu więcej niż ustanowiony w testamencie dziedzic.

Co postanawiała lex Falcidia?

Lex Falcidia postanawiała, że dziedzic może wydać na legaty nie więcej niż 3/4 spadku. Jemu samemu przysługuje quarta Falcidia - kwarta falcydyjska czyli 1/4 nieobciążonego spadku.

Co to był fideikomis?

Fideikomis (fideicomissum) był to zapis oparty na nieformalnej prośbie skierowanej przez spadkodawcę do swojego spadkobiercy, aby wydał osobie trzeciej (fideicomissarius) pewną korzyśc majątkową.

Czy fideikomis był objęty ochroną prawną?

Początkowo spełnienie woli spadkodawcy było traktowane tylko jako obowiązek moralny i zalezało od dobrej woli (fides) dziedzica. Na początku pryncypatu fideikomisy zostały objęte ochroną prawną ze strony konsula w drodze postępowania nadzwyczajnego. Od czasów cesarza Klaudiusza fideikomisy jako zaskarżalne podlegały jurysdykcji specjalnie ustanowionych praetores fideicomissarii.

Jakie były różnice między legatem a fideikomisem?

Dla fideikomnisu, inaczej niż w przypadku legatu nie była wymagana ścisła forma. LEgatem mógł być obciążony tylko dziedzic testamentowy, a fideikomisem każdy kto otrzymał jakies przysporzenie ze spadku np. legatariusz lub obdarowany w drodze mortis causa capio.

Co to było mortis causa capio?

Mortis causa capio to przysporzenie majątkowe dokonane na podstawie aktu ostatniej woli nie będące ani spadkiem, ani żadną postacią legatu.

Kiedy zostały zniesione róznice między legatem a fideikomisem?

W czasach justyniańskich.

Co to był fideikomis uniwersalny?

Fideikomis uniwersalny był zapisem na mocy którego spadkodawca polecal dziedzicowi zwanemu heres fiduciarius wydać cały spadek wskazanej osobie trzeciej natychmiast lub w razie zaistnienia ewnych okoliczności. Zapis taki był sprzeczny z zasadą Semel heres semper heres.

Kto przy fideikomisie uniwersalnym ponosił odpowiedzialnośc za długi spadkowe?

Początkowo fideikomisariusz nabywał tylko aktywa spadku. Odpowiedzialność za długi spadkowe ponosił dziedzic powierniczy. Często z tego wzgledy dziedzic. powierniczy odmawiał przyjęcia spadku. Aby chronić dziedziców powierniczych wprowadzono dwa dwie uchwały senatu: senatus consultum Trebellianum i senatus consultum Pegasianum.

Co stanowiło senatus consultum Trebellianum?

Senatus consultm Trebellianum z 56r. stanowiło, że fideikomisariusz przejmuje zarówno aktywa jak i pasywa spadkowe. Senatus consultu, Pegasianum z 73r. stamowiła, że dziedzic powierniczy nie jest zobowiązany do wydania więcej niż 3/4 spadku. W prawie justyniańskim fideikomisariusz był zawsze następcą ogólnym dziedzica.